Αναγνώρισε & Βοήθησε Για εκπαιδευτικούς

Πρώτα από όλα πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο εντοπισμός περιστατικών κακοποίησης και παραμέλησης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ακόμα και σε χώρες όπου υπάρχουν σαφείς οδηγίες και κατευθύνσεις για αντίστοιχες καταγγελίες (π.χ. ΗΠΑ, Αυστραλία), μεγάλο ποσοστό περιστατικών δεν εντοπίζεται. Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους.

Κατ’ αρχάς πολλές φορές τα «σημάδια» της κακοποίησης ή παραμέλησης δεν αφορούν μόνο αυτές τις περιπτώσεις. Δηλαδή αντίστοιχα συμπτώματα μπορεί να σχετίζονται και με πολλές άλλες αιτίες -για να το πούμε πιο απλά: ούτε μώλωπες έχουν μόνο τα παιδιά που κακοποιούνται ούτε δυσκολίες στη συμπεριφορά τους έχουν μόνο τα παιδιά που παραμελούνται! Είναι σημαντικό (αλλά ταυτόχρονα και δύσκολο) ο εκπαιδευτικός να έχει τις κεραίες του τεντωμένες αλλά και να είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται τη συνολικότερη εικόνα, ώστε να διακρίνει εάν τα σημάδια που εντοπίζει αφορούν κακοποίηση/παραμέληση.

Από την άλλη, ο συναισθηματικός φόρτος των εκπαιδευτικών είναι πολύ μεγάλος. Ο εντοπισμός περιστατικών κακοποίησης/παραμέλησης διακινεί έντονα συναισθήματα -είναι πιθανό ο εκπαιδευτικός να «μη θέλει» να καταλάβει τι συμβαίνει σε έναν μαθητή του γιατί δεν «αντέχει» να το σκεφτεί, ή μπορεί να αισθάνεται ότι θα στοχοποιήσει τον  μαθητή και την οικογένειά του και ότι τελικά θα του κάνει κακό, ή τέλος, μπορεί να αισθάνεται ότι ο ίδιος «θα μπλέξει», καθώς πολλές φορές μπορεί να μην είναι σίγουρος ότι έχει  διακρίνει σωστά τα σημάδια.

Πρώτον, υπάρχουν κάποιες φορές που μία οικογένεια δεν τα καταφέρνει να φροντίσει τα μέλη της. Αυτό είναι μία πραγματικότητα και δεν αποτελεί μομφή για την οικογένεια: μερικές φορές η ευθύνη για τη φροντίδα των παιδιών είναι πολύ βαριά, ειδικά για ψυχικά εύθραυστους ανθρώπους. Εκεί ακριβώς είναι που πρέπει να παρέμβει «κάποιος απέξω», ένας εξωτερικός προστατευτικός παράγοντας, που θα αναλάβει να σταματήσει τον κύκλο της κακοποίησης και της παραμέλησης. Εάν αυτός ο κύκλος δε διακοπεί, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να διαιωνιστεί.

Δεύτερον και πολύ σημαντικό, ο εκπαιδευτικός οφείλει να εμπιστευθεί τον εαυτό του! Όταν αισθάνεται μέσα του ότι «κάτι δεν πάει καλά» με ένα παιδί, ας «επιτρέψει στον εαυτό του» να ανησυχήσει. Ας διερευνήσει τι τον κάνει να έχει αυτή την αντίδραση, ας ενημερωθεί για την κακοποίηση/παραμέληση και ας ζητήσει βοήθεια. Η εμπειρία του εκπαιδευτικού και η έγνοια του για τα παιδιά μπορεί κυριολεκτικά να σώσει ζωές!

Η κακοποίηση αναφέρεται σε σωματικά ή ψυχολογικά τραύματα τα οποία προκαλούνται σκοπίμως από έναν ενήλικα και περιλαμβάνει τις εξής μορφές: σωματική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση και συναισθηματική κακοποίηση (στη συναισθηματική κακοποίηση περιλαμβάνονται συμπεριφορές όπως η συνεχής μείωση του παιδιού, η γελοιοποίηση, οι απειλές και οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά υποτιμητικής ή απορριπτικής μεταχείρισης).

Αναλογιζόμενος τις παρακάτω ερωτήσεις, ο εκπαιδευτικός μπορεί να διακρίνει:

Σημάδια σωματικής κακοποίησης

• Έχει το παιδί σημάδια από χτυπήματα ή μελανιές σε σημεία του σώματος που δεν είναι σύνηθες να χτυπά ένα παιδί, πχ. κοιλιά, πρόσωπο;
• Έχει σημάδια από εγκαύματα με συγκεκριμένο σχήμα, όπως ας πούμε από καύτρα τσιγάρου;
• Παραπονιέται συχνά για πόνους στο σώμα του ή φαίνεται πολλές φορές να έχει σωματικούς πόνους;
• Δίνει λογικές και επαρκείς εξηγήσεις όταν τον ρωτούν για τα χτυπήματα στο σώμα του;
• Προσπαθεί να κρύψει το σώμα του με μακριά ρούχα ακόμα και όταν έχει ζεστό καιρό;
• Καθυστερεί συστηματικά να επιστρέψει στο σπίτι μετά το τέλος του σχολείου;
• Είναι επιθετικός/η ή ιδιαίτερα αντιδραστικός/ή;
• Φαίνεται να φοβάται τους ενήλικες; Τρομάζει όταν κάποιος πάει να τον ακουμπήσει;
• Δεν έχει καλή απόδοση μαθησιακά; (μας προβληματίζει κυρίως εάν έχει μεγάλη πτώση στην απόδοσή του)

Σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης

• Δείχνει το παιδί να δυσκολεύεται να περπατήσει ή να καθίσει;
• Παραπονιέται για πόνο στην περιοχή των γεννητικών οργάνων;
• Είναι έντονα μυστικοπαθές;
• Έχει γνώσεις για σεξουαλικές πράξεις που δεν είναι συμβατές με την ηλικία του;
• Το παιχνίδι του με τα άλλα παιδιά είναι σεξουαλικοποιημένο ή τείνει να συμπεριφέρεται με σεξουαλικοποιημένο τρόπο στους ενήλικες;
• Εκδηλώνει επιθετικότητα;
• Έχει χαμηλή αυτό-εκτίμηση, είναι αποσυρμένο;
• Έχει πτώση στη σχολική του επίδοση;

Σημάδια συναισθηματικής κακοποίησης

• Είναι το παιδί αποσυρμένο; Μοιάζει να μη διεκδικεί τίποτα ή αντίθετα, είναι υπερβολικά απαιτητικό και επιθετικό;
• Έχει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές;
• Υποφέρει συχνά από ψυχοσωματικά συμπτώματα, πχ. πόνο στην κοιλιά ή πονοκέφαλο;
• Έχει περίεργες συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως να γελά όταν πονά;

Η συμπεριφορά των παιδιών που είναι συναισθηματικά κακοποιημένα έχει ομοιότητες με τη συμπεριφορά των παιδιών που έχουν συναισθηματικές δυσκολίες. Η συμπεριφορά των γονέων, ωστόσο, μπορεί να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να διακρίνει αυτά τα δύο. Οι γονείς των παιδιών που κακοποιούν συναισθηματικά τα παιδιά τους δε δείχνουν ενδιαφέρον όταν οι εκπαιδευτικοί τους επισημαίνουν τις δυσκολίες των παιδιών και δεν αναζητούν βοήθεια.

Η παραμέληση περιλαμβάνει την αποτυχία του προσώπου που φροντίζει το παιδί να ανταποκριθεί στις ανάγκες του για φαγητό, ντύσιμο, προστασία και ασφάλεια, ιατρική περίθαλψη, παροχή εκπαίδευσης κ.λπ.. Η σκόπιμη φύση της παιδικής κακοποίησης μπορεί να σοκάρει, ωστόσο και η παραμέληση μπορεί να προκαλέσει συναισθηματικά ελλείματα, σωματικό πόνο ή ακόμα και τον θάνατο των μικρών θυμάτων.

Αναλογιζόμενος τις παρακάτω ερωτήσεις, ο εκπαιδευτικός μπορεί να διακρίνει:

Σημάδια παραμέλησης

• Έρχεται συχνά το παιδί στο σχολείο με απεριποίητα, βρώμικα ρούχα, ακατάλληλα για το μέγεθός του και/ή τις καιρικές συνθήκες;
• Δεν είναι το ίδιο καθαρό και μυρίζει άσχημα;
• Δεν έρχεται με φαγητό στο σχολείο και μοιάζει να είναι συνέχεια πεινασμένο και συχνά να ζητά ή να κλέβει φαγητό;
• Κάνει πολλές απουσίες ή καθυστερεί συχνά να έρθει στο σχολείο;
• Δυσκολεύεται να κάνει σχέσεις με τα άλλα παιδιά (ίσως τον αποφεύγουν λόγω της κακής υγιεινής);
• Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση;
• Έχει μαθησιακές δυσκολίες;