Η κορυφή του παγόβουνου
Η κακοποίηση και η παραμέληση του παιδιού επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου κατά τη διάρκεια τόσο της παιδικής όσο και της ενήλικης ζωής του.
Αποτελεσματική πρωτογενής πρόληψη της κακοποίησης και παραμέλησης παιδιού είναι να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να αποφευχθεί πριν ακόμα συμβεί. Η δευτερογενής πρόληψη έγκειται στην αναγνώριση των περιστατικών που έχουν ήδη συμβεί και στη λήψη μέτρων ώστε να αποφευχθεί η επαναθυματοποίηση, ενώ η τριτογενής πρόληψη αφορά τη στήριξη θυμάτων που ήδη υποφέρουν.
Ωστόσο, το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών παραμένει άγνωστο. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι έως και τέσσερα στα πέντε θύματα κακοποίησης και παραμέλησης δεν είναι γνωστά στις αρμόδιες υπηρεσίες προστασίας του παιδιού. Επομένως, τα περισταστικά που γνωρίζουμε αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου και ως αποτέλεσμα οδηγούμαστε στην υποεκτίμηση του πραγματικού μεγέθους του προβλήματος.
Μέχρι σήμερα, η καταγραφή τέτοιου είδους περιστατικών πραγματοποιείται κυρίως από κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες προστασίας του παιδιού. Ωστόσο, τα περιστατικά κακοποίησης και παραμέλησης παιδιών συχνά γίνονται αντιληπτά από πολλές υπηρεσίες και σε άλλους τομείς, πέραν των κοινωνικών υπηρεσιών, επισημαίνοντας την ανάγκη για πολυτομεακή και διεπιστημονική απόκριση απέναντι στο πρόβλημα.
Για το λόγο αυτό, κάθε επαγγελματίας που εργάζεται με ή/και για παιδιά, κάθε φορά που αντιλαμβάνεται απειλή για την ασφάλεια ενός παιδιού, έχει την υποχρέωση να προβαίνει σε αναφορά των ανησυχιών του στις αρμόδιες αρχές. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, οι επαγγελματίες εκτιμούν ότι στην Ελλάδα συλλέγονται δεδομένα, αλλά όχι συστηματικά, ούτε σε εθνικό επίπεδο. Τα εργαλεία και η μεθοδολογία συλλογής των δεδομένων διαφέρουν κατά περίπτωση και τα διαθέσιμα δεδομένα δεν είναι συγκρίσιμα μεταξύ τους.
Η συστηματική συλλογή δεδομένων αναμένεται να βελτιώσει την κατανόηση του προβλήματος, στηρίζοντας τα κέντρα λήψης αποφάσεων και τις διοικήσεις των υπηρεσιών να ανταποκριθούν αποτελεσματικότερα στην πρόληψη της κακομεταχείρισης παιδιών.
Σύστημα CAN-MDS
Με αφορμή τα παραπάνω, το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, προτείνει την υιοθέτηση του συστήματος CAN-MDS.
Η λειτουργία του συστήματος CAN-MDS έγκειται στη συνεχή συλλογή και διάχυση δεδομένων μέσω ενός πλήρως ανωνυμοποιημένου ηλεκτρονικού μητρώου, βάσει ενός κοινά αποδεκτού ελάχιστου συνόλου δεδομένων. Η συλλογή των δεδομένων θα πραγματοποιείται από επαγγελματίες, αφού λάβουν ειδική εκπαίδευση ως χρήστες/-τριες του συστήματος, οι οποίοι/ες θα έχουν -κατά περίπτωση- διαφορετικό επίπεδο πρόσβασης στο σύστημα, ενώ όλοι/ες θα εφαρμόζουν κοινή μεθοδολογία, ορισμούς και διαδικασίες που διασφαλίζουν την προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων και τηρούν τους σχετικούς κανόνες ηθικής και δεοντολογίας. Την ίδια στιγμή το σύστημα θα λειτουργεί ως κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των επαγγελματιών, διευκολύνοντας την διατομεακή συνεργασία στη διαχείριση και την παρακολούθηση της εξέλιξης μεμονωμένων περιστατικών.
Ο σκοπός της Δράσης CAN-MDS II είναι διττός:
- να συνεισφέρει στην προστασία των παιδιών που έχουν υποστεί κακομεταχείριση και των παιδιών σε κίνδυνο να υποστούν κακομεταχείριση μέσω της ανάπτυξης δεξιοτήτων των επαγγελματιών που εργάζονται με ή/και για παιδιά όσον αφορά την αναγνώριση περιπτώσεων κακοποίησης καιωπαραμέλησης, την αναφορά των περιπτώσεων αυτών και την παρακολούθηση της εξέλιξής τους σε επίπεδο περίπτωσης
- να δημιουργήσει την επιστημονική βάση, τα απαραίτητα εργαλεία και τις συνέργειες που θα επιτρέψουν την την ανάπτυξη ενός εθνικού μηχανισμού επιδημιολογικής επιτήρησης της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών με βάση ένα ελάχιστο σύνολο δεδομένων και με τη χρήση κοινής μεθοδολογίας και ορισμών από όλους τους σχετικούς τομείς.
Το CAN-MDS, έχει σχεδιαστεί, αλλά και εφαρμοστεί και συνεχίζει να λειτουργεί σε μια σειρά από Ευρωπαϊκές χώρες καταγράφοντας πληροφορίες για περιστατικά που διαχειρίζονται φορείς που ανήκουν σε άλλοτε άλλους τομείς, φιλοδοξώντας έτσι να συνεισφέρει στην ενοποίηση των καταγραφών, την διαθεσιμότητα αλλά και την συγκρισιμότητα των τηρούμενων στοιχείων ανά την Ευρώπη αλλά και εσωτερικά σε κάθε χώρα.
Το σύστημα επιδημιολογικής επιτήρησης CAN-MDS, έτσι όπως έχει αναπτυχθεί τα προηγούμενα χρόνια έχει αναγνωρισθεί ως καλή πρακτική διεθνώς με θετικές αναφορές στην επιστημονική του αρτιότητα αλλά και συνακόλουθες εκκλήσεις στις κυβερνήσεις για την υιοθέτηση και εφαρμογή του σε κείμενα διακρατικών οργανισμών όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Επιτροπή για την εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού του Ο.Η.Ε. κ.α., επιστημονικών εταιρειών όπως η ISPCAN κ.ά., γεγονός που αποδεικνύει την κοινωνική του ωφελιμότητα και την μεθοδολογική του επάρκεια.
Πιλοτική εφαρμογή του Συστήματος CAN-MDS στην Ελλάδα
Η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού προχώρησε στην υλοποίηση της Δράσης «CAN-MDS II: Συντονισμένη Απόκριση στην Κακοποίηση-Παραμέληση Παιδιών μέσω ενός Ελάχιστου Συνόλου Δεδομένων» Με την ολοκλήρωση της προπαρασκευαστικής φάσης (Μάιος 2021) ξεκίνησε η πιλοτική εφαρμογή του Συστήματος CAN-MDS σε πραγματικές συνθήκες με
- την υποστήριξη Εθνικής Διατομεακής Επιτροπής που συστάθηκε για την προώθηση της Επιδημιολογικής Επιτήρησης της κακοποίησης και παραμέλησης και την υποστήριξη της πιλοτικής λειτουργίας του Συστήματος CAN-MDS
- τη συμμετοχή >60 φορέων από τους Τομείς Προστασίας του Παιδιού, Πρόνοιας, Υγείας και της Ψυχικής υγείας, κυβερνητικούς και μη ? τη συμμετοχή >120 επαγγελματιών κοινωνικής εργασίας, υγείας και ψυχικής υγείας, εκπαίδευσης, νομικών κ.ά.
Μέχρι τον Ιούλιο του 2021, 59 Φορείς υπέγραψαν διμερές Πρωτόκολλο Συνεργασίας με το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, όπου αναφέρεται το πλαίσιο της συνεργασίας, καθώς και οι δράσεις των δύο πλευρών. Μέχρι τον Ιούλιο του 2021, 112 Επαγγελματίες από τους 59 αυτούς φορείς εκδήλωσαν ενδιαφέρον συμμετοχής στην πιλοτική εφαρμογή του Συστήματος CAN-MDS. Αρχικά συμμετείχαν σε σχετική ασύγχρονη διαδικτυακή εκπαίδευση 10 ενοτήτων με προσομοίωση χρήσης του συστήματος (η εκπαίδευση είναι σε εξέλιξη και συνεχώς εγγράφονται νέοι/ες εκπαιδευόμενοι/ες επαγγελματίες). Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της εκπαίδευσης οι επαγγελματίες πιστοποιούνται ως χρήστες και χρήστριες του συστήματος.
Η εκπαίδευση και καθοδήγηση των επαγγελματιών σε θέματα σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού, το σχετικό νομικό πλαίσιο και τις προβλεπόμενες διαδικασίες κρίνεται απαραίτητη.
Στους/στις επαγγελματίες που θα πρέπει να εκπαιδεύονται περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, κοινωνικοί/-ές λειτουργοί, ιατροί, νοσηλευτές/-ριες και άλλοι/-ες επαγγελματίες υγείας, ψυχολόγοι, δικηγόροι, δικαστές, αστυνομικοί, επιμελητές/-ριες ανηλίκων, υπάλληλοι καταστημάτων κράτησης, δημοσιογράφοι, εργαζόμενοι/-ες σε κοινοτικές δομές, φροντιστές/-ριες σε ιδρύματα που φιλοξενούν παιδιά και δημόσιοι υπάλληλοι.
Καταλήγοντας, το σύστημα CAN-MDS προτείνει ότι η συνεχής, συστηματική και βασισμένη σε κοινούς ορισμούς και κοινά εργαλεία συλλογή δεδομένων κακοποίησης και παραμέλησης παιιδών από εκπαιδευμένους/ες επαγγελματίες που εργάζονται με ή/και για παιδιά σε όλους τους σχετικούς τομείς, μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την αποτελεσματική πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη της βίας κατά των παιδιών: η πληρέστερη κατανόηση του μεγέθους, των τάσεων και της φύσης του προβλήματος, καθώς και η συστηματική αποτύπωση απόκρισης των υπηρεσιών μπορούν να οδηγήσουν στη διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών πρόληψη της βίας κατά των παιδιών πριν συμβεί (στο πεδίο της δημόσιας υγείας), ή και στην έγκαιρη εξάλειψή της , εφόσον έχει ήδη ξεκινήσει (στη διαχείριση μεμονωμένων περιπτώσεων).Ακολυθώντας ορισμένες αρχές και συγκεκριμένη μεθοδολογία, θεωρείται πως το επόμενο χρονικό διάστημα το σύστημα CAN-MDS στην Ελλάδα μπορεί να σταθεροποιηθεί και να επεκταθεί.
Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας για την παιδική προστασία το οποίο ψηφίστηκε πριν λίγες ημέρες από την Βουλή βρίσκει το CAN-MDS έτοιμο για να υιοθετηθεί από το Ε.Κ.Κ.Α. και να αποτελέσει το κύριο εργαλείο καταγραφής περιστατικών παιδιών με υποψία κακοποίησης, εφαλτήριο εφαρμογής μίας ενιαίας διατομεακής και διεπιστημονικές επιτήρησης της Κακοποίησης – Παραμέλησης, σε μόνιμη βάση, στη χώρα μας.
Πηγές:
α. Αναγκαιότητα Συντονισμένης Διατομεακής Απόκρισης σε Περιστατικά Κακομεταχείρισης Παιδιών – το Σύστημα CAN-MDS (Policy Brief)
β. Πιλοτική εφαρμογή του Συστήματος CAN-MDS στην Ελλάδα: Αποτελέσματα και Προκλήσεις (Policy Brief)
γ. Συστάσεις σχετικά με την Εφαρμογή ενός Διακλαδικού, Διατομεακού Συστήματος Καταγραφής Κρουσμάτων Κακοποίησης-Παραμέλησης Παιδιών (Policy Recommendations)
