Bullying. Μία λέξη τόσο μικρή που όμως αυτομάτως μας δημιουργεί μια έντονη συναισθηματική αντίδραση. Στα ελληνικά το ονομάζουμε σχολικό εκφοβισμό, ωστόσο bullying είναι μια κατάσταση που δεν συμβαίνει μόνο στο σχολείο. Συμβαίνει στους χώρους εργασίας, συμβαίνει στον δρόμο, συμβαίνει μέσα στον κυβερνοχώρο, συμβαίνει παντού. Αυτό όμως που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι οι διαστάσεις του bullying στα σχολεία.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1 στα 3 παιδιά πέφτει θύμα εκφοβισμού εντός σχολικού περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα 1 στους 3 μαθητές δέχεται σωματικό εκφοβισμό, ενώ λεκτικό εκφοβισμό δέχονται περισσότεροι από τους μισούς μαθητές.
Σύμφωνα με την Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΙΠΕ) και την Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων-μαθητών που διεξήγαγε το 2018:
- 1 στους 5 εφήβους (19,1%) αναφέρει ότι υπέστη εκφοβισμό (bullying) τουλάχιστον 1-2 φορές τους τελευταίους 2 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας
- Αγόρια και κορίτσια αναφέρουν σε παρόμοια ποσοστά (18,5% και 19,7%, αντίστοιχα) ότι έχουν υποστεί εκφοβισμό
- 1 στους 7 εφήβους (14,2%) αναφέρει ότι έκανε ο/η ίδιος/α εκφοβισμό (bullying) σε άλλους μαθητές τουλάχιστον 1-2 φορές τους τελευταίους 2 μήνες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας
- Το ποσοστό αγοριών που αναφέρουν ότι έκαναν εκφοβισμό (bullying) σε άλλους είναι σημαντικά υψηλότερο (18,6%) συγκριτικά με το αντίστοιχο των κοριτσιών (9,9%)
- Οι 13χρονοι και 15χρονοι μαθητές αναφέρουν ότι έκαναν bullying/εκφόβισαν άλλους σε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά (16,1% και 16,9%, αντίστοιχα) από ό,τι οι 11χρονοι (9,4%).
Τί είναι το bullying;
Ως bullying ορίζονται οι κατ’ εξακολούθηση και με πρόθεση πράξεις που έχουν σωματική ή λεκτική μορφή και τις συναντούμε σε καταστάσεις που υπάρχει θέμα εξουσίας . Στο σχολικό πλαίσιο λοιπόν bullying θα ονομάσουμε το περιστατικό όπου ένα παιδί θα βλάψει ένα άλλο σωματικά ή λεκτικά και υπάρχει μεταξύ τους θέμα εξουσίας. Ο θύτης είναι στη θέση του ισχυρού και το θύμα είναι ανήμπορο να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Μορφές του bullying
Το bullying το συναντάμε σε διάφορες μορφές, οι οποίες συναντώνται και συνδυαστικά:
- Σωματικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει χτυπήματα, απειλή τραυματισμού, χτυπήματα με αντικείμενα, φτύσιμο, δάγκωμα, τρικλοποδιές, καταστροφή προσωπικών ειδών του θύματος.
- Λεκτικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει χρήση υβριστικών λέξεων, προσφώνηση με προσβλητικά παρατσούκλια, απειλές, ειρωνείες.
- Κοινωνικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει απειλές απομόνωσης του θύματος από το κοινωνικό σύνολο, αποκάλυψη μυστικού που έχει εκμυστηρευτεί το θύμα και διάδοση κουτσομπολιών.
- Σεξουαλικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει σεξουαλικά υπονοούμενα, χειρονομίες και αγγίγματα κυρίως στα γεννητικά όργανα.
- Ηλεκτρονικός εκφοβισμός : πολύ συχνός τρόπος εκφοβισμού τα τελευταία χρόνια που περιλαμβάνει αποστολή υλικού με υβριστικό περιεχόμενο, δημιουργία ψεύτικων προφίλ του θύματος με παραποιημένες φωτογραφίες του και στοιχεία και διακίνηση προσωπικών μηνυμάτων ή βίντεο του θύματος συνήθως σεξουαλικού περιεχομένου με στόχο την διαπόμπευση του, τον χλευασμό του και την κοινωνική του απομόνωση.
Aπό που ξεκινάει το φαινόμενο
Για να επιλύσουμε ένα τόσο σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο πρέπει πρώτα να προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε, να εντοπίσουμε ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην ανάπτυξη και συντήρησή του. Ο εκφοβισμός είναι πολυεπίπεδος, δεν αφορά μόνο τον θύτη και το θύμα, αλλά και τις οικογένειές τους, τους φίλους τους, το σχολείο και την κοινωνία εν γένει. Δεν είναι ένα φαινόμενο που αφορά το σχολικό περιβάλλον και μόνο. Όλο και πιο συχνά το βλέπουμε, σε ανησυχητική έκταση, να λαμβάνει χώρα και μέσω του διαδικτύου.
Παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν σε bullying είναι η διαφοροποίηση στην εξωτερική εμφάνιση, στο κοινωνικό στάτους, στη φυλή και στον σεξουαλικό προσανατολισμό.
Κάποιοι θύτες bullying παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ή συχνά έχουν υπάρξει και οι ίδιοι θύματα στο παρελθόν. Υπάρχουν όμως και θύτες που παρουσιάζουν πολύ υψηλή αυτοεκτίμηση καθώς και έλλειψη εν συναίσθησης, κατανόησης με αποτέλεσμα να αντιδρούν επιθετικά όταν νιώθουν απειλή.
Συνέπειες
Ο σχολικός εκφοβισμός όταν δεν αντιμετωπίζεται μπορεί να έχει πολύ σημαντικά και μακροχρόνια αρνητικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του παιδιού.
- Μπορεί να επηρεάσει την ακαδημαϊκή εξέλιξη του παιδιού στο σχολείο.
- Μπορεί να επηρεάσει επίσης σημαντικά τη συναισθηματική του ανάπτυξη. Τα θύματα bullying παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, εφιάλτες, αυπνία, κατάθλιψη και πολύ συχνά έχουν αυτοκτονικές τάσεις, στοιχείο πολύ ανησυχητικό αν λάβουμε υπόψιν ότι η αυτοκτονία είναι ο δεύτερος πιο συχνός τρόπος που ένα παιδί μεταξύ 12-17 χάνει τη ζωή του.
- Μπορεί να προκαλέσει ακόμα και προβλήματα υγείας στο θύμα, όπως στομαχικά προβλήματα και συχνούς πονοκεφάλους.
- Το bullying δεν επηρεάζει μόνο το θύμα, αλλά και το περιβάλλον του με τους γονείς να βιώνουν και οι ίδιοι συχνά κατάθλιψη, άγχος και ασθένειες που σχετίζονται με την ύπαρξη έντονου στρες. Οι φίλοι του θύματος επίσης συχνά εκφράζουν ότι νιώθουν ανήμποροι να βοηθήσουν και αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη συναισθήματος ενοχής, καθώς και φόβου ότι μπορούν, εφόσον δεν αντιδρούν, να γίνουν και οι ίδιοι μελλοντικά θύματα.
Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου που έχει πέσει θύμα bullying;
- Ακούστε το: Δώστε την πλήρη προσοχή σας στο παιδί σας και ακούστε τί έχει να σας πει , απλά ρωτώντας το “Και τί έγινε μετά δηλαδή;”, “εσύ τί έκανες;”.
- Κρατήστε την ψυχραιμία σας: Χρυσός κανόνας σε κάθε θέμα. Είναι η ευκαιρία σας να δείξετε στο παιδί σας πώς επιλύονται τα προβλήματα. Αν αντιδράσετε με φωνές, απειλές και απελπισία το παιδί μαθαίνει ότι αυτός είναι ο τρόπος που οι μεγάλοι επιλύουν τις διαφορές τους.
- Κάντε συχνά ανακεφαλαιώσεις: Πείτε του “άρα λοιπόν μου λες ότι καθόσουν εκεί και ήρθε ο τάδε και σου πέταξε κάτω το φαγητό σου, καλά κατάλαβα”;
- Κανονικοποίειστε την ταραχή του: Πείτε του ότι είναι λογικό να νιώθει ό,τι νιώθει, “Σε καταλαβαίνω απόλυτα που νιώθεις τόσο στενοχωρημένος με όλο αυτό”.
- Δώστε του να καταλάβει ότι δεν φταίει: Εξηγείστε του ότι “δεν φταις εσύ επειδή φοράς γυαλιά / είσαι από την τάδε χώρα/ φοράς αυτά τα ρούχα. Ίσως ο ( θύτης) να μην έχει μάθει ότι είμαστε όλοι ωραίοι επειδή είμαστε μοναδικοί, αλλά και πάλι αυτό δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση την συμπεριφορά του”.
- Συμφωνείστε μαζί του ότι υπάρχει πρόβλημα: Είναι σημαντικό για τα παιδιά να νιώθουν ότι οι γονείς τα καταλαβαίνουν. Πείτε του “έχεις δίκιο, δεν είναι καθόλου εντάξει κάποιος να σου συμπεριφέρεται έτσι”.
- Ενισχύστε το: Πείτε του μπράβο που σας εκμυστηρεύτηκε κάτι τόσο δύσκολο, ενισχύστε του με θετικό τρόπο ότι το μοίρασμα των προβλημάτων είναι πολύ σημαντικό στην οικογένεια και “σε ευχαριστώ πάρα πολύ που με εμπιστεύτηκες”. Υιοθετήστε τη στάση: πρόβλημα μοιρασμένο- πρόβλημα μισό.
- Βεβαιώστε το ότι θα το βοηθήσετε : Πείτε του ότι είσαστε διαθέσιμοι να το βοηθήσετε με κάθε τρόπο και φτιάξτε μαζί ένα πλάνο αντιμετώπισης.
- Μιλήστε με το σχολείο :Μπορεί το σχολείο να μην γνωρίζει για το περιστατικό εκφοβισμού του παιδιού σας. Συνεργαστείτε με τη διεύθυνση και τους δασκάλους για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα όσο το δυνατόν πιο σύντομα.
Έττυ Βαρούχ, Ψυχοθεραπεύτρια- Σύμβουλος Ψυχικής υγείας, Associate member of American Psychological Association, Χειριστής Γραμμής ΕΛΙΖΑ 10454
