Δεν είναι λίγες οι φορές που μπροστά στην υποψία ή και στη βεβαιότητα ότι ένα παιδί κακοποιείται ή παραμελείται με κίνδυνο της ζωής του και στην ανάγκη μας να αναφερθούμε σε αυτό στις Αρχές, αντιτάσσουμε το ερώτημα «και αν του κάνω χειρότερο κακό;» Χειρότερο κακό από τι; Γνωρίζουμε ποιες είναι οι επιπτώσεις της παραμέλησης και της κακοποίησης; Γνωρίζουμε, εκτός ίσως από τη φρίκη που μας προξενεί η σεξουαλική κακοποίηση, τις οδυνηρές συνέπειες κάθε μορφής βίας στα παιδιά; Είμαστε σε θέση να ξεχωρίσουμε ποια παιδιά θα τραυματιστούν και ποια όχι και σε τι βαθμό;
Δεν επηρεάζονται όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο
Για κάποια παιδιά και νεαρά άτομα οι επιπτώσεις της βίας και της παραμέλησης που έχουν βιώσει ή βιώνουν είναι χρόνιες και εξουθενωτικές, ενώ άλλα μπορεί να βασανίζονται λιγότερο. Ένα εύρος από άλλες εμπειρίες και οικογενειακές καταστάσεις -θετικές και αρνητικές -επιδρούν στην ευαλωτότητα του παιδιού ή στην ανθεκτικότητα του απέναντι στην κακομεταχείριση που βιώνει. Η ανθεκτικότητα ενός παιδιού αναφέρεται στην ικανότητα του να ανταπεξέρχεται, ακόμη και να θριαμβεύει, παρά την επαναλαμβανόμενη έκθεση του σε αρνητικές εμπειρίες. Όταν ένα παιδί που έχει εμπειρίες κακοποίησης ή παραμέλησης, έχει ελάχιστους προστατευτικούς παράγοντες, όπως είναι οι θετικές σχέσεις με άλλα μέλη της ευρύτερης οικογένειας του και φίλους, ο κίνδυνος για σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις αυξάνει σημαντικά. Κίνδυνοι που μπορεί να συνηγορούν και να επιτείνουν τις αρνητικές αυτές επιπτώσεις αναφέρονται οι κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες, κοινωνική απομόνωση, διαβίωση σε επικίνδυνες περιοχές, πολυπληθείς οικογένειες, φροντιστές με κατάθλιψη ή εξαρτήσεις (ναρκωτικά, αλκοόλ, καθώς και τυχόν αναπηρία ή άλλη δυσκολία του παιδιού.
Παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην ανθεκτικότητα ενός παιδιού είναι τα προσωπικά του γνωρίσματα (αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία), μορφές στο οικογενειακό περιβάλλον με θετικά γονεϊκά χαρακτηριστικά και ευνοϊκές εξω-οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες, όπως καλές φιλικές σχέσεις και καλό σχολικό περιβάλλον.
Παράγοντες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επίδραση που θα έχει η κακοποίηση ή η παραμέληση στη ζωή ενός μικρού ή μεγαλύτερου παιδιού, συμπεριλαμβάνουν τη συχνότητα και τη διάρκεια της κακομεταχείρισης και την πιθανή συνύπαρξη άλλων πολλαπλών μορφών κακομεταχείρισης. Ως χρόνια κακομεταχείριση αναφέρεται τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά κακομεταχείρισης για παρατεταμένη χρονικά διαστήματα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι διάφορες μορφές βίας αλληλοσυνδέονται έτσι ώστε ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών και νέων ανθρώπων που βιώνουν κακοποίηση ή παραμέληση στην παιδική τους ηλικία, εκτίθενται σε περισσότερες από μία μορφές βίας.
Τι μπορεί να επιδεινώνει τις επιπτώσεις της παιδικής κακομεταχείρισης στην ενήλικη ζωή;
Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επιδρούν στις επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης στα παιδιά και τους ενήλικες είναι:
- Η ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης κατά το οποίο συνέβη η κακομεταχείριση. Όσο νωρίτερα στο αναπτυξιακό στάδιο συμβαίνει, τόσο πιθανότερο είναι να αντιμετωπίσουν προβλήματα στην ενήλικη ζωή τα παιδιά.
- Η σοβαρότητα της κακομεταχείρισης. Όσο πιο βίαιη η κακομεταχείριση, τόσο μεγαλύτερη και η πιθανότητα αρνητικών επιπτώσεων στην ενήλικη ζωή.
- Το είδος/τα είδη της κακοποίησης και/ή παραμέλησης. Διαφορετικά είδη μαζί οδηγούν σε αντίστοιχα αρνητικά αποτελέσματα.
- Η αντίληψη του παιδιού για την κακοποίηση που βιώνει. Οι επιπτώσεις επιδεινώνονται όταν το παιδί νιώθει ένοχο για αυτό που του συμβαίνει, κατηγορεί τον εαυτό του.
- Τη σχέση που έχει το παιδί με τον θύτη. Εάν για παράδειγμα το κακοποιεί σεξουαλικά ο πατέρας του ή κάποιος με αυτόν τον ρόλο στην οικογένεια, αυξάνονται σημαντικά οι αρνητικές επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή του.
Οι επιπτώσεις της κακοποίησης αφορούν όλα τα πεδία της ανάπτυξης
Η κακοποίησης και η παραμέληση μπορεί να επιδράσει όλο το φάσμα της ανάπτυξης ενός παιδιού -σωματικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, στη συμπεριφορά του- σε αλληλεπίδραση. Όλες οι πιθανές επιπτώσεις αποτελούν προϊόν επαναλαμβανομένων ερευνών σε μεγάλο αριθμό παιδιών, με επιθεώρηση αποτελεσμάτων σε μεγάλα αντιπροσωπευτικά δείγματα περιστατικών, σε αγγλόφωνες χώρες και αφορούν όλες τις μορφές κακοποίησης.
Προβλήματα στη συναισθηματική σύνδεση και στις διαπροσωπικές σχέσεις
Για τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί από τον πατέρα ή/και τη μητέρα, άνθρωποι που θα έπρεπε να αποτελούν την αρχική πηγή σύνδεσης, ασφάλειας, προστασίας και άνεσης, γίνονται πηγή κινδύνου, βλάβης και πόνου. Αυτά τα παιδιά θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα να εμπιστευτούν άλλους, με αποτέλεσμα να βιώνουν άγχος και θυμό. Οι δυσκολίες στις σχέσεις εμπιστοσύνης με τρίτους, μετατίθενται και στις αισθηματικές σχέσεις, με τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα.
Προβλήματα στην απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων
Η κακοποίηση και η παραμέληση μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των βρεφών, κυρίως στις ευαίσθητες περιοχές του λόγου και της γλώσσας. Τα αποτελέσματα πολλών προοπτικών μελετών δείχνουν συνεχώς ότι τα παιδιά που έχουν υποστεί κακομεταχείριση, έχουν χαμηλή εκπαιδευτική επίδοση συγκριτικά με άλλες ομάδες παιδιών.
Προβλήματα ψυχικής υγείας
Εκτεταμένες μελέτες έχουν καταδείξει την ισχυρή σύνδεση μεταξύ παιδικής κακομεταχείρισης και εμφάνισης ενός μεγάλου εύρους ψυχικής προβλημάτων στην ενήλικη ζωή, όπως μετατραυματική διαταραχή άγχους, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, διαταραχές προσαρμογής, κατάθλιψη, προκλητικότητα, διατροφικές διαταραχές.
Αυτοκτονικές τάσεις
Τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί και παραμεληθεί παρουσιάζουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικού ιδεασμού και απόπειρας αυτοκτονίας σε νεαρή ηλικία ή στην ενήλικη ζωή.
Εξάρτηση από αλκοόλ και ναρκωτικά
Στοιχεία ερευνών έχουν καταδείξει ότι όλοι οι τύποι κακοποίησης στην παιδική ηλικία συνδέονται σημαντικά με υψηλά επίπεδα χρήση ουσιών (αλκοόλ και ναρκωτικά), με κυρίαρχη τη σεξουαλική και σωματική κακοποίηση.
Πρβλήματα συμπεριφοράς
Οι ερευνητές έχουν συνδέσει την κακομεταχείριση με συμπεριφορές εσωτερίκευσης, όπως απόσυρση, θλίψη, απομόνωση, κατάθλιψη και εξωτερίκευσης, όπως επιθετικότητα και υπερκινητικότητα.
Επιθετικότητα, βίαιη συμπεριφορά και παραβατική δραστηριότητα
Τα παιδιά που βιώνουν συνεχή πόνο, που υποφέρουν και εκτίθενται σε κακοποίηση και παραμέληση, έχουν αυξημένο κίνδυνο να προκαλέσουν πόνο σε άλλους και να αναπτύξουν και τα ίδια επιθετικές, βίαιες συμπεριφορές. Σε έρευνα του εθνικού ινστιτούτου δικαιοσύνης των ΗΠΑ φάνηκε πως τα παιδιά που κακοποιούνται και παραμελούνται, έχουν 11 φορές περισσότερες πιθανότητες να συλληφθούν για εγκληματική συμπεριφορά κατά την εφηβεία.
Προβλήματα σωματικής υγείας
Εκτός από το «κοινό» σύνδρομο του ταρακουνήματος (link) που αποδεικνύεται μοιραίο για τη ζωή πολλών βρεφών -εγκεφαλική βλάβη, βλάβες στη σπονδυλική στήλη, απώλεια ακοής, δυσκολίες στον λόγο, θάνατος -πολλές έρευνες έχουν συνδέσει την κακομεταχείριση στην παιδική ηλικία με κακή υγεία στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Μία εκτεταμένη μελέτη των Hussey, Chang, Kotch (2006) βρήκε πως όλοι οι τύποι κακοποίησης και παραμέλησης συνδέονταν με 8 έως 10 σοβαρούς κινδύνους για την υγεία στην εφηβεία.
Εγκυμοσύνη στην εφηβεία
Έρευνες έχουν επανειλημμένα συνδέσει την εγκυμοσύνη στην εφηβεία με εμπειρίες σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική ηλικία. Μετα-ανάλυση 21 ερευνών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, κατέδειξε ότι αυτή η μορφή κακοποίησης διπλασιάζει τον κίνδυνο ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης στην εφηβεία ή σε νεαρή ηλικία, ενώ τα νεαρά κορίτσια που υποβάλλονται σε σεξουαλική κακοποίηση έχουν αξιοσημείωτα υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης στην εφηβεία, σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων και υψηλά ποσοστά πολλαπλών σεξουαλικών συντρόφων και ευαλωτότητας σε βιασμούς και σεξουαλική κακοποίηση.
Αστεγία
Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά και τα νεαρά άτομα που έχουν κακοποιηθεί ή παραμεληθεί ή τα παιδιά που έχουν απομακρυνθεί από το οικογενειακό τους περιβάλλον επειδή έχουν κακοποιηθεί ή παραμεληθεί, μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολία στην εύρεση μιας σταθερής στέγης ή και αστεγία. Η έλλειψη κοινωνικών υποστηρικτικών δικτύων και το φτωχό ακαδημαϊκό περιβάλλον συνήθως συνηγορεί στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα νέα παιδιά στο να βρουν εργασία και στέγη.
Μοιραία κακοποίηση
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά πως 31.000 δολοφονίες παιδιών ηλικίας 15 ετών και κάτω, συμβαίνουν ετησίως. Ο αριθμός μάλιστα θεωρείται υποτιμημένος καθώς ένας μεγάλος αριθμός θανάτων που προκαλούνται από κακοποίηση ή παραμέληση δεν αναφέρονται, καθώς αποδίδονται λανθασμένα σε άλλες αιτίες, όπως για παράδειγμα πτώσεις ή δεν αποδίδονται πουθενά εξαιτίας ανεπαρκούς διερεύνησης.
Καθώς η αναφορά ενός περιστατικού παιδικής κακοποίησης ή παραμέλησης ενδεχομένως να εγείρει ανησυχία και άγχος, ίσως και αμφιβολία για το που και πώς θα καταλήξει το παιδί, η μη αναφορά του περιστατικού γνωρίζουμε μετά βεβαιότητας που θα καταλήξει, αφού η κακοποίησης ή η παραμέληση δεν αφήνουν περιθώρια για αισιόδοξες προβλέψεις στην εφηβεία ή την ενήλικη ζωή.
Δυστυχώς το παιδί δεν έχει πολλά περιθώρια αντίδρασης όταν ζει σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον. Σχεδόν δεν αντιλαμβάνεται τι του συμβαίνει και σίγουρα δε γνωρίζει πώς μπορεί να αντιδράσει. Ο μόνος που μπορεί να του προσφέρει μία καλύτερη ευκαιρία ζωής, ίσως ακόμη και στην ίδια την οικογένεια του παιδιού, είναι αυτός που θα ενδιαφερθεί καλώντας σε βοήθεια για εκείνο.
Εάν εργάζεστε κοντά σε παιδιά, καλέστε τώρα τη ΓΡΑΜΜΗ ΕΛΙΖΑ 10454 και μιλήστε.
Πηγή: Australian Institute of Family Studies
Βάννα Μαρκετάκη
Υπεύθυνη Στρατηγικού Σχεδιασμού ΕΛΙΖΑ
