Η σχολική ψυχολογία είναι ένας κλάδος της ψυχολογίας που σχετίζεται με την εκπαίδευση. Στόχος της είναι να καλύψει τις ανάγκες της συμπεριφορικής και μαθησιακής υγείας των παιδιών και των εφήβων αλλά και τις ανάγκες των γονέων, των εκπαιδευτικών και όλης της σχολική κοινότητας ώστε να αναπτυχθεί στον ακαδημαϊκό, ορθολογικό, συναισθηματικό, συμπεριφορικό και κοινωνικό τομέα.
Βασικός τομέας εργασίας του σχολικού ψυχολόγου είναι η τακτική και εντατική συνεργασία και συζήτηση με τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και άλλους επαγγελματίες με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ασφαλούς, υγιούς και υποστηρικτικού μαθησιακού περιβάλλοντος μέσω συγκεκριμένων και στοχευμένων προγραμμάτων συνεργασίας σχολείου-οικογένειας-κοινότητας.
Άξιο αναφοράς είναι ότι η σχολική ψυχολογία ξεκίνησε με την εφαρμογή επαγγελματικού προσανατολισμού στις σχολικές τάξεις και την καθοδήγηση των μαθητών. Ως μια νέα ειδικότητα της συμβουλευτικής ψυχολογίας ασχολείται με την ομαλή προσαρμογή των παιδιών και των εφήβων στην εκπαιδευτική κοινότητα. Οι σχολικοί ψυχολόγοι λειτουργούν υποστηρικτικά. Ασχολούνται με την ψυχική και συναισθηματική ισορροπία των παιδιών σε συνεργασία με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς τους.
Επιπλέον, οι σχολικοί ψυχολόγοι πραγματοποιούν ψυχολογικά τεστ, ψυχοεκπαιδευτικές αξιολογήσεις, παρεμβάσεις, δράσης πρόληψης, ενώ παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες.[1]
Ο ρόλος του σχολικού ψυχολόγου
Γενικότερα, ο σχολικός ψυχολόγος έχει σχετισθεί με τη διάγνωση και την αντιμετώπιση σχολικών δυσκολιών ποικίλης φύσης και πράγματι αυτό αποτελεί ένα από τα κυριότερα καθήκοντά του. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει με αποτελεσματικό τρόπο παιδιά και εφήβους να ξεπεράσουν τη σχολική φοβία, την έλλειψη οργάνωσης, την έλλειψη δεξιοτήτων μελέτης, την υποεπίδοση, την έλλειψη αυτοπειθαρχίας, το πένθος για οικογενειακά ζητήματα όπως το διαζύγιο και ο θάνατος, τη συναισθηματική αναστάτωση (π.χ. άγχος, κατάθλιψη, θυμός), τον πειραματισμό με τις ουσίες, τον αυτοκτονικό ιδεασμό, τη σύγχυση για τη σεξουαλικότητα, την αναποφασιστικότητα περί εκπαιδευτικής και επαγγελματικής προετοιμασίας, τις σκέψεις για εγκατάλειψη του σχολείου κ.α.
Ωστόσο, τα παραπάνω αποτελούν μέρος μόνο του έργου που παράσχει ο ψυχολόγος στο σχολείο. Συγκεκριμένα, ο σχολικός ψυχολόγος συμβάλλει στα κάτωθι:
- Ψυχολογική και ψυχοπαιδαγωγική αξιολόγηση
Η αξιολόγηση πραγματοποιείται σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και προσαρμογής των παιδιών προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας (π.χ. γνωστικό, μαθησιακό, συναισθηματικό, ψυχοκοινωνικό τομέα κ.ά.) και αποσκοπεί:
- στον προσδιορισμό των θετικών σημείων-δυνατοτήτων και των δυσκολιών των μαθητών
- στον εντοπισμό των μαθητών που χρειάζονται περαιτέρω υποστήριξη από διεπιστημονική ομάδα ειδικών σε υπηρεσίες της κοινότητας
- στο σχεδιασμό και στην αξιολόγηση παρεμβάσεων
- Παρεμβάσεις
Ο σχολικός ψυχολόγος αναλαμβάνει τον σχεδιασμό, την εφαρμογή, το συντονισμό και την αξιολόγηση παρεμβάσεων που πραγματοποιούνται σε ποικίλα επίπεδα και αφορούν σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης των παιδιών (μαθησιακός τομέας, τομέας ψυχοκοινωνικής προσαρμογής, διαχείριση κρίσεων και συνεργασία σχολείου-οικογένειας-κοινότητας). Συγκεκριμένα, σχεδιάζει και εφαρμόζει:
- Προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης που απευθύνονται:
α) σε όλους τους μαθητές και αποσκοπούν στην προαγωγή της ψυχικής τους υγείας και την ενίσχυση του θετικού κλίματος στην τάξη και το σχολείο (πχ ενίσχυση των κοινωνικών συναισθηματικών δεξιοτήτων, κατανόηση εννοιών και αξιών που αφορούν στη διαφορετικότητα, την αποδοχή, την αλληλεγγύη, την ισότητα)
β) σε μαθητές που παρουσιάζουν δυσκολίες ψυχοκοινωνικής προσαρμογής στο σχολείο ή/και την οικογένεια (διαχείριση δύσκολων συναισθημάτων, συγκρούσεων, δύσκολων συμπεριφορών)
γ) σε μαθητές /τριες που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα
- Προγράμματα μαθησιακής υποστήριξης σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς του σχολείου
- Προγράμματα διαχείρισης κρίσεων: Αποβλέπουν στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και στην ψυχολογική υποστήριξη ατόμων, ομάδων και συστημάτων που αντιμετωπίζουν κρίσεις που εμφανίζονται είτε στην οικογένεια (πχ απώλεια) είτε στο ευρύτερο περιβάλλον (π.χ. φυσικές καταστροφές).
- Άλλα προγράμματα πρωτογενούς & δευτερογενούς πρόληψης.
- Διαλεκτική ψυχολογική συμβουλευτική
Διαλεκτική ψυχολογική συμβουλευτική σε εκπαιδευτικούς, γονείς και άλλο εκπαιδευτικό προσωπικό στο πλαίσιο μιας συνεργατικής, μη ιεραρχικής σχέσης που αποσκοπεί:
- στη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης
- στην ενίσχυση της συνεργασίας εκπαιδευτικών, γονέων και φορέων της κοινότητας
- στην υποστήριξη των μαθητών σε σχέση με τη μαθησιακή και ψυχοκοινωνική προσαρμογή στο σχολείο
- Συμβουλευτική (ατομική & ομαδική)
- Σε γονείς για την καλύτερη κατανόηση της ανάπτυξης και των δυσκολιών των παιδιών, καθώς και για την αξιοποίηση των ιδιαίτερων κλίσεων και ενδιαφερόντων τους
- Σε μαθητές για τη βελτίωση των κοινωνικών και συναισθηματικών τους δεξιοτήτων και την ενίσχυση θετικών κοινωνικών συμπεριφορών.
- Εκπαίδευση, επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση ατόμων και ομάδων
- Σε θέματα μάθησης, σχολικής και ψυχοκοινωνικής προσαρμογής και άλλα ειδικά θέματα όπως η παιδική κακοποίηση και η πρόληψή της.
- Ενημερωτικές ομιλίες και σεμινάρια ευαισθητοποίησης γονέων και εκπαιδευτικών σε θέματα που τους απασχολούν.
- Ενίσχυση συνεργασίας σχολείου-οικογένειας
- Υποστήριξη οικογένειας για την κατανόηση των μαθησιακών και ψυχοσυναισθηματικών αναγκών των παιδιών
- Ενίσχυση της θετικής σχέσης σχολείου – οικογένειας και της γονικής εμπλοκής
- Σύνδεση οικογένειας με άλλες υπηρεσίες της κοινότητας, όταν αυτό κρίνεται χρήσιμο
- Συνεργασία με φορείς της κοινότητας ή άλλες υπηρεσίες
Διασύνδεση της σχολικής κοινότητας με άλλους φορείς που παρέχουν ψυχολογικές και κοινωνικές υπηρεσίες.
- Συνηγορία
Ο σχολικός Ψυχολόγος εργάζεται στο χώρο του σχολείου, με σκοπό να κατανοήσει το παιδί ως μαθητή και ως αναπτυσσόμενο άνθρωπο λαμβάνοντας υπόψη και προασπίζοντας τις ανάγκες, τα δικαιώματα και το συμφέρον του παιδιού.
Αυτοανάπτυξη και Επαγγελματικές Επιλογές: Η Σημασία της Σχολικής Συμβουλευτικής
Η ατομική και η ομαδική συμβουλευτική αποσκοπούν στην παροχή βοήθειας κι εστιάζουν την προσοχή τους σε διάφορους τομείς και θέτουν διάφορους στόχους. Αρχικά επιδιώκει την ανάπτυξη θετικής αυτοεκτίμησης και αυτοαντίληψης. Επιπλέον ενισχύει τις τεχνικές αυτογνωσίας αλλά και προτείνει μεθόδους λήψης αποφάσεων. Ακόμα συμβάλλει στην σωστή διαχείριση συγκρούσεων αλλά και δύσκολων καταστάσεων.
Η συμβουλευτική παίζει καταλυτικό ρόλο στην καριέρα. Η επιλογή επαγγέλματος και η καριέρα συχνά περνούν μέσα από τη σχολική ψυχολογία. Ειδικά σε περιπτώσεις παιδιών που δεν έχουν ανιχνεύσει τις κλίσεις και τα ταλέντα τους, η ενημέρωση αλλά και τελικώς η αποδοχή των δυνατοτήτων και των αδυναμιών τους είναι απαραίτητη προεργασία στο δρόμο προς την επιτυχία. Οι μαθητές κατά η διάρκεια της συμβουλευτικής συνεδρίας αναπτύσσουν δεξιότητες εποικοδομητικής επικοινωνίας. Το σημαντικότερο είναι πως μαθαίνουν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες των επιλογών τους, προσεγγίζοντας την ωρίμανση και τη βελτίωση της συμπεριφοράς τους.
Στην ατομική συμβουλευτική μέσα από προσωπική συνέντευξη παρέχεται στον μαθητή ψυχολογική υποστήριξη. Στόχος είναι κάθε μαθητής όχι μόνο να αποδεχτεί τον εαυτό του αλλά και να καλλιεργήσει την αυτογνωσία του. Στην ομαδική συμβουλευτική πραγματοποιείται ενδυνάμωση του μαθητή, ώστε να αναπτυχθεί θετική στάση και αντιμετώπιση απέναντι στα ζητήματα προς επίλυση. Στη συνέχεια στη σχολική ψυχολογία διαμορφώνεται ένα θεραπευτικό πλάνο αλλά και σχέδιο δράσης. Στόχος είναι να ενημερώνονται οι μαθητές για επιλογές που διαθέτουν και να οδηγούνται σε επαγγελματικές αποφάσεις με σύνεση και οργάνωση. Έτσι λοιπόν μαθαίνουν τεχνικές αυτοαξιολόγησης και ανάλυσης των προσωπικών ιδιαιτεροτήτων τους. Εστιάζουν στην αποδοχή του εαυτού τους, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων αλλά και στην καλλιέργεια των κλίσεων τους.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως η διάγνωση και η αντιμετώπιση δυσκολιών από πλευράς του ψυχολόγου, αφορούν το τελευταίο επίπεδο παροχής υπηρεσιών και περιλαμβάνει μια λογική αναπλήρωσης και όχι πρόληψης. Θα πρέπει να δίνεται περαιτέρω βαρύτητα στα προγράμματα πρόληψης για την προαγωγή υγιών και θετικών σκέψεων, συναισθημάτων, συμπεριφορών και διαπροσωπικών σχέσεων για όλους τους μαθητές, ανεξαιρέτως, καθώς και για όλη την υπόλοιπη σχολική κοινότητα, και περιλαμβάνει δράσεις πρόληψης (π.χ. παιδικής κακοποίησης , σεξουαλικής αγωγής). Αυτό θα επιτευχθεί μόνο όταν ολοένα και περισσότεροι επαγγελματίες ψυχικής υγείας εργαστούν σε αυτά τα πλαίσια καθώς «η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη!».
Παναγιώτης Μάντης, Ψυχολόγος, Χειριστής Γραμμής ΕΛΙΖΑ 10454
Βιβλιογραφία:
Αθανασιάδου, X. (2011). Η συμβουλευτική ψυχολογία στο σχολικό πλαίσιο. Hellenic Journal o f Psychology, 8, 289-308
↑ «About School Psychology». National Association of School Psychologists. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2021.
Akos, P., Jain, S., & Gurjar, S. (2014). School Counseling in India. Journal o f Asia Pacific Cousnseling, 4, 169-180
ASCA (2012). ASCA National Model: A Framework for School Counseling Programs. Executive Summary. Retrieved from http://www.ascanationalmodel.org/ Ascanationalmodel/media/ ANM-templates/ ANMExecSumm.pdf
Bell, H. D., & McKenzie, V. (2013). Perceptions and Realities: The Role of School Psychologists in Melbourne, Australia. The Australian Educational and Developmental Psychologist, 30, 54-73. doi 10.1017/edp.2013.1
Beesley, D., Frey, L. (2006). Principals’ perceptions of school counselor roles and satisfaction with school counseling services. Journal of School Counseling, 4, 47-74
Γρηγοράτου, Κ. (2010). Απόψεις εκπαιδευτικών και φοιτητών για την αναγκαιότητα του ρόλου του σχολικού ψυχολόγου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. (Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία). Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα
