Σώμα workshop

Αυξημένη επίπτωση σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, απροστάτευτες σεξουαλικές επαφές, αυξημένος κίνδυνος σεξουαλικής κακοποίησης, είναι το τοπίο που χαρακτηρίζει τις σεξουαλικές επαφές των εφήβων στη χώρα μας. Μία από τις βασικότερες αιτίες της εξαιρετικά επικίνδυνης συμπεριφοράς για τη σωματική και ψυχική υγεία των εφήβων, είναι η ελλιπής ή ανύπαρκτη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες που δεν έχει επιμορφώσει τους εκπαιδευτικούς καμίας βαθμίδας εκπαίδευσης σε θέματα σεξουαλικής υγείας και δεν έχει εντάξει το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στην υποχρεωτική του ύλη, ούτε στην πρωτοβάθμια, ούτε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αντιθέτως, το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στη Γαλλία είναι υποχρεωτικό ήδη από το 1990, από την πρώτη Δημοτικού έως και την τελευταία τάξη του Λυκείου. Στην Ολλανδία η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού και κάθε χρόνο για μία εβδομάδα, διοργανώνεται το Spring Fever, ένα «φεστιβάλ» σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης παιδιών ηλικίας 4 έως 11 ετών.

Η γνώση αποτελεί «οχυρό» σε κάθε είδους παρενόχληση. Η έμφυλη βία, η σεξουαλική εκμετάλλευση, η παραβίαση της γενετήσιας αξιοπρέπειας των παιδιών, η έλλειψη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε ζητήματα της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας, η αναπαραγωγή προτύπων βίαιης και προσβλητικής συμπεριφοράς στα πιο «αδύναμα» μέλη της κοινωνίας, αποτελούν θλιβερή πραγματικότητα της ελληνικής κοινωνίας, με εμφανή έξαρση μέσα στα χρόνιας της πανδημίας (έξαρση γυναικοκτονιών, ρητορική μίσους σε θέματα έμφυλης ταυτότητας, κ.ά.). Οι αποκαλύψεις των τελευταίων ετών για την έμφυλη βία και τη σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, δείχνουν ελλιπή ή λανθασμένη ενημέρωση και περιβάλλον αποσιώπησης ή/και αδιαφορίας.

Ελλιπής ή λανθασμένη ενημέρωση

Τα παιδιά, κυρίως οι έφηβοι, ενημερώνονται κυρίως από το Διαδίκτυο ή μεταξύ τους, αναπαράγοντας πληροφορίες επισφαλείς για την ψυχική και σωματική τους υγεία. Επιπλέον, δε ρωτάνε τους γονείς τους, αλλά ούτε οι γονείς τους αναλαμβάνουν τον ρόλο, από ντροπή ή και έλλειψη γνώσης του συγκεκριμένου αντικειμένου.

Η εκπαίδευση ως «όπλο» ενάντια στην κακοποίηση

• 1 στα 5 παιδιά έχει βιώσει κάποιο περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης
• 9 στις 10 περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης, ο δράστης βρίσκεται στο στενό οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του παιδιού

* Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ)

Στην Ελλάδα

• 1 στα 6 παιδιά θα δεχθεί κάποια μορφή σεξουαλικής βίας στη ζωή του
• 1 στα 13 παιδιά θα έχει και σωματική επαφή με τους δράστες
• 1 στα 30 θα έχει μια εμπειρία βιασμού ή απόπειρας βιασμού

** Σύμφωνα με τα πορίσματα της Βαλκανικής Επιδημιολογικής Έρευνας για την Κακοποίηση και Παραμέληση Παιδιών, που δημοσιεύθηκαν τον Ιανουάριο του 2013

Σεξουαλική κακοποίηση μέσω διαδικτύου:

• Το 95% των θυτών είναι γένους αρσενικού
• Το 27% των θυμάτων σεξουαλικής βίας είναι κάτω των 15 ετών
• Το 79% των θυμάτων που εξετάζονται για σεξουαλική κακοποίηση είναι κορίτσια και το 39% ηλικίας 14-17 ετών
• Στο 22% των περιπτώσεων σεξουαλικής κακοποίησης διαπιστώνεται βιασμός των ανηλίκων

***Πορίσματα έρευνας στα πλαίσια της δράσης ‘”STOP child abuse ThrOugh effective training and augmented reality”, 

Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι κανένα παιδί και κανένας έφηβος δε βρίσκεται στο απυρόβλητο. Είναι πολύ σημαντικό οι έφηβοι να γνωρίζουν το σώμα τους, πώς να το προστατεύσουν και ποιον ενήλικα να εμπιστευτούν.

Η εκπαίδευση στην πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, συμπεριλαμβάνει στοιχεία από το επιστημονικό πεδίο γνώσης της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και πρέπει να πραγματοποιείται από εξειδικευμένους και διεπιστημονικούς επαγγελματίες.

Οι επιπτώσεις της ελλιπούς ή λανθασμένης ενημέρωσης στην Ελλάδα γύρω από τη σεξουαλική μας υγεία αποδεικνύονται, μεταξύ άλλων, από τη θλιβερή πρωτιά της χώρας μας σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες παιδιών/εφήβων.

Το ΕΛΙΖΑ σε καμία περίπτωση δεν τάσσεται ενάντια στο δικαίωμα στην άμβλωση. Τα στοιχεία των αμβλώσεων αποτυπώνουν τη μη λήψη προληπτικών μέτρων, προκειμένου να μην υποχρεώνεται ένα παιδί, μία έφηβη ή ένας νέος άνθρωπος να δοκιμάζονται σωματικά και ψυχικά, ακριβώς επειδή δε γνώριζε πώς να προστατέψει τον εαυτό του από μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη.

Τα εξαιρετικά αποκαρδιωτικά στοιχεία που αποκαλύπτουν την άγνοια ή ελλιπή ή λανθασμένη γνώση των εφήβων αναφορικά με τη σεξουαλική τους ζωή, δεν μας έχουν κινητοποιήσει στον τομέα της πρόληψης και της ενημέρωσης.

Επιστημονικές μελέτες υποστηρίζουν ότι τα άτομα που έχουν λάβει σχολική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, και συγκεκριμένα εκπαίδευση πάνω στην πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, εμφανίζουν μικρότερη πιθανότητα να υποστούν κακοποίηση στο μέλλον. Όσο σε πιο μικρή ηλικία επιτευχθεί αυτό, τόσο καλύτερη και η πρόληψη.

Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου, ορίζεται:

• Ως πράξη χωρίς συναίνεση
• Δεν κατανοεί πλήρως τι του συμβαίνει
• Δεν είναι αναπτυξιακά έτοιμο
• Μπορεί να περιλαμβάνει επαφή ή όχι
• Συμπεριλαμβάνεται η διαδικτυακή εκμετάλλευση

Το ΣΩΜΑ workshop, είναι ένα σεμινάριο πρόληψης της σεξουαλικής κακοποίησης, που απευθύνεται σε εφήβους/μαθητές γυμνασίου και λυκείου, σχεδιασμένο από τον Χρήστο Γιάννακα, απόφοιτο Ιατρικής Σχολής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και ιδρυτή της ομάδας Meds CAN, σε συνεργασία με τη Μονάδα Φροντίδας για την Ασφάλεια των παιδιών -Π. & Α. Κυριακού, νοσοκομείο Παίδων και με τη στήριξη του ΕΛΙΖΑ -Σωματείο Ενάντια στην Κακοποίηση του Παιδιού.

Το πρόγραμμα ΣΩΜΑ χωρίζεται σε:

Δύο πληθυσμιακές ομάδες – στόχους:

• 12 -15 ετών: εστιάζω στο σώμα μου
• 15-18 ετών: εστιάζω στην σχέση μου με το άλλο

Θεματικές ενότητες:

• Φάσμα κακοποίησης
• Αυτονομία σώματος
• Ανατομία γεννητικών οργάνων
• Μέθοδοι προστασίας και αντισύλληψης, Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα
• Συμπεριφορές αποπλάνησης
• Ασφαλείς και μη ασφαλείς καταστάσεις
• Είδη αγγιγμάτων
• Αίσθημα ενοχής
• Μιλάω σε έναν έμπιστο ενήλικα

Χρόνος ανάπτυξης – εφαρμογής του προτεινόμενου προγράμματος ανά πληθυσμιακή ομάδα:

• 2 Διδακτικές ώρες

Ένα πρόγραμμα απολύτως συμβατό με το σύγχρονο εκπαιδευτικό περιβάλλον/σύστημα

• Συνάδει με τα προγράμματα σπουδών και συμβάλλει στον εμπλουτισμό και την εξέλιξη των διδακτικών τους στόχων.
• Συμβάλλει στην υπεράσπιση και προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
• Είναι συμβατό με τις αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής (π.χ. συμπεριλητπική σχολική κοινότητα, βιωματική μάθηση, ερευνητική-ανακαλυπτική μάθηση, κ.λπ.).
• Βοηθά το σχολείο να ανταπεξέλθει στις σύγχρονες προσκλήσεις και ανάγκες (ευθύνη του σχολείου να ενδυναμώνει τους μαθητές, ενθάρρυνση να συζητούν για οτιδήποτε τους απασχολεί χωρίς διακρίσεις.
• Είναι κατάλληλο για κάθε ηλικιακή ομάδα που απευθύνεται. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται είναι ειδικά σχεδιασμένα για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι έννοιες είναι εύκολα κατανοητές για τους εφήβους.
• Σέβεται και υποστηρίζει τα διαφορετικά στυλ μάθησης και τις διαφορετικές δυνατότητες πρόσβασης στη γνώση. Χρησιμοποιούνται παιχνίδια ρόλων, υποθετικά σενάρια, σταυρόλεξα, παιχνίδι μύθος-αλήθεια, παιχνίδια πολλαπλής επιλογής, εκπαιδευτικά προπλάσματα.
• Προάγει τις αρχές του σεβασμού, της δημοκρατικής συνύπαρξης, της μη βίαιης επίλυσης συγκρούσεων και της αλληλεγγύης τόσο στο κοινωνικό πλαίσιο μάθησης όσο και στην ευρύτερη του σχολείου κοινότητα. Το εργαστήριο εστιάζει στην έννοια της (λεκτικής) συναίνεσης, η οποία είναι απαραίτητη πριν από κάθε πράξη όποιας επαφής, καθώς και στον ρόλο του «έμπιστου ενήλικα» και των αρμόδιων αρχών για την υποστήριξη των εφήβων.
• Πληροί κανόνες προσβασιμότητας στην αναπηρία. Το εργαστήριο πραγματοποιείται σε μία απλή σχολική αίθουσα και δεν απαιτείται για αυτό, κάποια χρήση αντικειμένου ή κίνηση από τους μαθητές.

Σημείωση:

Το εργαστήριο είναι δομημένο με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες από διακεκριμένους διεθνείς φορείς που ασχολούνται με την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, όπως το RAINN, το Darkness to Light και το Childhelp SpeakUp Be Safe. Τα εργαλεία εκμάθησης που χρησιμοποιούνται έχουν αποδειχτεί ότι εμφανίζουν την βέλτιστη αποτελεσματικότητα στην εκπαίδευση εφήβων (Diaz MJ, Wolfersteig W, Moreland D, Yoder G, Dustman P, Harthun ML. Teaching Youth to Resist Abuse: Evaluation of a Strengths-Based Child Maltreatment Curriculum for High School Students. J Child Adolesc Trauma. 2020;14(1):141-149. Published 2020 Mar 10. doi:10.1007/s40653-020-00304-2).

Αξιολόγηση εργαστηρίου:

– Αλεξάνδρα Σολδάτου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής ΕΚΠΑ, Υπεύθυνη Μονάδας Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ, Γενικό Νοσοκομείο Παίδων Αθηνών «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού .

– Λίνα Μιχαλά, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδικής και Εφηβικής Γυναικολογίας, Α’ Μαιευτική – Γυναικολογική Κλινική ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο ‘Αλεξάνδρα’. – Ναυσικά Τσιπά, Ψυχολόγος, Ακαδημαϊκός Υπότροφος, Μονάδα Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών, Β Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ.