Ζούμε σε μία εποχή όπου η τεχνολογία έχει επέμβει τόσο έντονα στη ζωή μας που συχνά αναρωτιόμαστε και αναζητούμε τα όρια που θα πρέπει να τηρήσουμε. Αναμφίβολα η τεχνολογία έχει διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας και η χρήση της, εκτός από βοηθητική, σε πολλές περιπτώσεις είναι και αναγκαία. Ωστόσο, αυτό που συχνά προβληματίζει γονείς και ειδικούς είναι η χρήση της από μικρά παιδιά, η οποία σχετίζεται με τη σωματική δραστηριότητα των παιδιών αλλά και το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους, καθώς μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου πλέον ξοδεύεται σε κλειστούς χώρους και μπροστά από οθόνες.
Πλειάδα ερευνών έχουν εξηγήσει τη σημαντικότητα του παιχνιδιού και του ελεύθερου χρόνου σε εξωτερικούς χώρους και αυτό γιατί συμβάλλει στη νοητική, κοινωνική και αισθησιοκινητική ανάπτυξη των παιδιών. Ακόμη ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η µείωση του παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους και ιδιαίτερα στη φύση, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών.
Σε πρόσφατη διεθνή έρευνα (Dorothy,2009), το 54% των μητέρων κατέταξαν το να παίζουν έξω, σε µια παιδική χαρά ή το πάρκο, µεταξύ των δραστηριοτήτων που έκαναν τα παιδιά τους πιο ευτυχισµένα. Το εξωτερικό παιχνίδι ξεπέρασε όλες τις άλλες δραστηριότητες, συµπεριλαµβανοµένης της τηλεόρασης (41%) και της χρήσης ηλεκτρονικών παιχνιδιών (19%). Μια άλλη έρευνα (Clarke, 2010) έδειξε ότι το 89% των παιδιών προτιµάει το υπαίθριο παιχνίδι µε τους φίλους του παρά την τηλεόραση. Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν αυτό που οι περισσότεροι γνωρίζουµε ενστικτωδώς, πως τα παιδιά έχουν τη διάθεση και την επιθυµία να παίζουν σε εξωτερικούς χώρους. Έρευνες δείχνουν, όµως, πως πέρα από τον περιορισµό των κατάλληλων εξωτερικών χώρων παιχνιδιού, κυρίως στις πόλεις, το παιχνίδι έξω έχει µειωθεί και λόγω κάποιων δυσλειτουργικών αντιλήψεων των ενηλίκων. Σύµφωνα µε τους Sutterby και Frost (2002) πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί και γονείς πιστεύουν ότι το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο παίρνει πολύ χρόνο σε σχέση µε τις ακαδηµαϊκές δραστηριότητες. Έτσι το διάλειµµα και το µάθηµα της φυσικής αγωγής σε πολλά σχολεία έχει περιοριστεί ή έχει εντελώς εξαλειφθεί. Επίσης, συχνά οι ενήλικες αποφεύγουν να εκθέτουν τα παιδιά σε παιχνίδι έξω λόγω φόβων πως τα παιδιά θα κρυώσουν, θα λερωθούν, θα χτυπήσουν ή θα εκτεθούν σε µικρόβια.
Παιχνίδι σε φυσικό και διαµορφωµένο εξωτερικό περιβάλλον
Τα είδη των εξωτερικών χώρων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά για εξωτερικό παιχνίδι είναι δύο: το φυσικό περιβάλλον και το διαµορφωµένο περιβάλλον. Φυσικά αν και υπάρχουν διαφορές σε αυτά τα δύο περιβάλλοντα, και τα δύο συµβάλλουν στην ανάπτυξη του παιδιού, καθώς η ποικιλοµορφία του εξωτερικού περιβάλλοντος επιδρά στη συµπεριφορά και ενισχύει τις ευκαιρίες για δηµιουργικότητα, µάθηση και ανάπτυξη. Έρευνες στη Νορβηγία (Fjortoft and Sageie, 2000) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η δομή του εξωτερικού περιβάλλοντος έχει άµεση σχέση µε τον τύπο του παιχνιδιού που θα επιλέξουν τα παιδιά.
Παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον
Το παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον είναι το λιγότερο σύνηθες. Αφορά χώρους που δεν έχουν διαμορφωθεί από ανθρώπους, όπως δάση, λιβάδια, παραλίες, ποτάµια, λίµνες κλπ.. Οι ενήλικες συγκριτικά με τα παιδιά αντιλαμβάνονται με τελείως διαφορετικό τρόπο το φυσικό περιβάλλον. Οι ενήλικες δηλαδή, αντιλαμβάνονται τον χώρο πιο µακροσκοπικά ενώ τα παιδιά πιο µικροσκοπικά. Ο ενήλικας για παράδειγμα θα επιλέξει ένα μέρος με γνώμονα την όμορφη θέα ή την ανομοιομορφία του τοπίου, ενώ από την άλλη τα παιδιά πιθανότατα θα εστιαστούν σε πολύ συγκεκριµένο σηµείο του περιβάλλοντος, όπως για παράδειγµα σε µια µυρµηγκοφωλιά, σε έναν κορµό δέντρου ή σε µια λακκούβα µε νερό. Τα παιδιά αντιλαµβάνονται το περιβάλλον πιο λειτουργικά, ως χώρο για παιχνίδι, ενώ οι ενήλικες το βλέπουν πιο πολύ από την αισθητική οπτική. Αυτό πρέπει να το έχουµε υπόψη µας, όταν είµαστε µε τα παιδιά στη φύση ή όταν επιλέγουμε έναν χώρο παιχνιδιού. Ο Richard Louv στο βιβλίο του Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-Deficit Disorder αναφέρει ότι είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να παίζουν σε εξωτερικούς χώρους και υποστηρίζει ότι η µείωση του παιχνιδιού στο φυσικό περιβάλλον έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών, χρησιµοποιώντας µάλιστα τον όρο «διαταραχές εξαιτίας της αποµάκρυνσης από τη φύση». Τα παιδιά, όπως αναφέρει, βρίσκουν στη φύση ελευθερία, φαντασία και ιδιωτικότητα, φτιάχνουν έναν κόσµο εντελώς διαφορετικό από αυτόν των ενηλίκων. Η ποικιλία των αισθητηριακών ερεθισµάτων που υπάρχει στη φύση δεν µπορεί να αναπαραχθεί ή να αντιγραφεί σε κατασκευασµένα περιβάλλοντα.
Αρκετές έρευνες έχουν εξηγήσει ότι η ποικιλοµορφία του εξωτερικού περιβάλλοντος επιδρά στη συµπεριφορά και ενισχύει τις ευκαιρίες για δηµιουργικότητα, µάθηση και ανάπτυξη. Έρευνες στη Νορβηγία (Fjortoft and Sageie, 2000) κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η δοµή του εξωτερικού περιβάλλοντος σχετίζεται με τον τύπο του παιχνιδιού που θα επιλέξουν εν τέλει τα παιδιά.
Η πιο εύκολη πρόσβαση για παιχνίδι σε διαμορφωμένο εξωτερικό χώρο για τα παιδιά είναι ο χώρος της αυλής, του παιδικού σταθµού ή και του σχολείου. Όμως σε αυτούς του χώρους είναι πολύ σημαντικό να συµπεριλαµβάνονται και φυσικά στοιχεία, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι οι αυλές µε πράσινο ενισχύουν το συνεργατικό παιχνίδι. Αυτά τα στοιχεία «πρασίνου» µπορεί να είναι κάποια δέντρα, γρασίδι, γλάστρες ή κάτι πιο πολύπλοκο. Τοποθετώντας στοιχεία «πρασίνου» τα παιδιά έχουν περισσότερες επιλογές για δραστηριότητες, ανάλογα µε τις ανάγκες τους και τα ενδιαφέροντα τους.
Η αξία του παιχνιδιού σε εξωτερικούς χώρους
Ένα σηµαντικό πρόβληµα είναι, όπως έχει προαναφερθεί, η διαφορετική στάση που έχουν οι ενήλικες και τα παιδιά για τη σηµασία του παιχνιδιού. Όλοι συµφωνούν ότι τα παιδιά πρέπει να παίζουν έξω, όµως συχνά η πραγµατικότητα απέχει από τη θεωρία. Το παιχνίδι στον εξωτερικό χώρο, είτε στη φύση είτε σε διαµορφωµένους χώρους, είναι θεμελιώδες για την σωστή ανάπτυξη των παιδιών. Το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο προσφέρει στα παιδιά ποικιλία περιβαλλοντικών ερεθισµάτων, που συµβάλλουν στην καλύτερη υγεία τους, την αύξηση της φυσικής τους δραστηριότητας, την ανάπτυξη της αισθητηριακής τους επεξεργασίας, τη βελτίωση των κινητικών τους δεξιοτήτων, τη ρύθµιση της διέγερσής τους, την ανάπτυξη του πειραµατισµού, καθώς και την κοινωνικότητά τους.
Επιπλέον, ειδικά για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, είναι πολύ σηµαντικό καθώς βοηθάει στην ανάπτυξη τοµέων όπως: η περιέργεια, η εξερεύνηση, η ανάληψη ρίσκου και η αξιολόγησή του, ο συντονισµός των αδρών και λεπτών κινήσεων, η αισθητηριακή επεξεργασία, η συγκέντρωση, η αυτορρύθµιση, η ικανότητα απορρόφησης πληροφοριών και η κοινωνικοποίηση.
Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους και ιδιαίτερα στη φύση προσφέρει:
Σωµατική υγεία
Βοηθάει στην καλή σωµατική υγεία και πιο ειδικά στην καταπολέµηση της παιδικής παχυσαρκίας, την πρόληψη του διαβήτη και των καρδιαγγειακών παθήσεων.
Ψυχική υγεία
Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους και ιδιαίτερα στη φύση, έχει συνδεθεί µε τη βελτίωση της διάθεσης και της συµπεριφοράς των παιδιών, καθώς προσφέρει χαρά και ευχαρίστηση αλλά και εκτόνωση. Όπως έχει πει και ο Nuffield (στο Warlde, 2003) «η καλύτερη προετοιµασία για την ενήλικη ζωή είναι να έχουµε µια γεµάτη και ευχάριστη παιδική ηλικία».
Μάθηση
Η µάθηση στο εξωτερικό περιβάλλον είναι πιο αποτελεσµατική και πιο διασκεδαστική. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν αριθμητική, γλώσσα, φυσική, χηµεία, οικολογία και πολλά άλλα, ενώ έρχονται σε επαφή µε τη φύση. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν µε βιωµατικό τρόπο, καθώς συγκεντρώνονται καλύτερα και µπορούν να θυµούνται περισσότερες πληροφορίες, επειδή µαθαίνουν µε τρόπο πρακτικό.
Μαθαίνουν για τις συναισθηµατικές τους ικανότητες και τις σωµατικές τους ικανότητες. (Πόσο ψηλά µπορώ να ανέβω; Τι θα γίνει άµα πέσω;) Μαθαίνουν για την αξία του φυσικού περιβάλλοντος και για τη θέση του ανθρώπου στο περιβάλλον.
Παιχνίδια κατασκευών
Τα παιχνίδια κατασκευών αρέσουν πολύ στα παιδιά, καθώς έχουν µεγάλο έλεγχο σε αυτό που φτιάχνουν (Ihn, 1998). Μπορεί να ενισχυθεί µε τη χρήση δεξαµενών µε νερό, µε ξύλινα/πλαστικά µεγάλα τούβλα και την παροχή ποικιλίας µετακινούµενων αντικειµένων (loose parts) στην αυλή.
Κοινωνικές δεξιότητες
Τα παιδιά χρειάζονται πολλές ευκαιρίες σε εξωτερικό χώρο για να εξασκήσουν και να βελτιώσουν την κοινωνικές τους δεξιότητες και ικανότητες, όπως να σπρώχνουν κάποιον στη κούνια, να µοιράζονται τα παιχνίδια , να συναποφασιζουν τους κανόνες σε ένα παιχνίδι.
Φαντασία
Το παιχνίδι στον εξωτερικό χώρο είναι πολύ σημαντικό να περιλαμβάνει κατασκευές που τα παιδιά θα µμπορούν να αλλάξουν, να προσαρμόσουν και να τις κάνουν όπως θέλουν αυτά, σύμφωνα µε ό,τι έχουν φανταστεί. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε απλά, χωρίς κόστος υλικά, όπως χαρτόκουτα, µονωτική ταινία, µπογιές, υφάσµατα κ.λπ., για να φτιάξουν τα παιδιά ένα σπίτι, ένα κάστρο ή έναν πύραυλο.
Κανόνες
Παιχνίδια όπως το κυνηγητό, το κρυφτό, τα παιχνίδια µε µπάλα είναι σχεδιασµένα για εξωτερικούς χώρους. Παιχνίδια όπως το κουτσό ή το λάστιχο, που µπορούν να παιχτούν και σε περιορισµένους εξωτερικούς χώρους. Να επιτρέπουµε στα παιδιά να είναι παιδιά. Να κάνουν αυτά που τους αρέσουν, να πηδάνε, να τρέχουν, να φωνάζουν, να κρύβονται, να πετάνε πράγµατα. Οι παραπάνω δραστηριότητες δεν µπορούν να γίνουν σε κλειστούς χώρους. Το παιχνίδι έξω καλύπτει τις βασικές ανάγκες των παιδιών για ελευθερία, περιπέτεια, πειραµατισµό, ανάληψη ρίσκου κ.λπ. (Greenman, 1993).
Καλές πρακτικές για γονείς
- Κάντε συχνά επισκέψεις σε εξωτερικούς χώρους ώστε να παίζουν τα παιδιά, όλες τις εποχές του χρόνου.
- Οργανώστε το πρόγραμμα των παιδιών έτσι ώστε να έχουν τουλάχιστον μισή ώρα εξωτερικού παιχνιδιού ή περιπάτου την ηµέρα.
- Μειώστε τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών αλλά και της τηλεόρασης.
- Κάθε φορά που θα παραμελείτε τα παραπάνω να διαλογίζεστε τα πλεονεκτήματα του παιχνιδιού στη φύση.
- Προσαρμόστε έναν χώρο στον κήπο ή στο μπαλκόνι κατάλληλο για δημιουργικό παιχνίδι και εξερεύνηση.
Παναγιώτης Μάντης, Ψυχολόγος, Χειριστής Γραμμής ΕΛΙΖΑ 10454
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bixler, R. D and Floyd, M. F. (1997) Nature is Scary, Disgusting, and Uncomfortable. Environment and Behavior. 29 (4).
Singer,D.G., Singer,J.L., D’Agostino, H. and DeLong, R. (2009) Children’s Pastimes and Play in Sixteen Nations: Is Free-Play Declining? American Journal of Play. 1
Dyment, J.E. and Bell, A.C. (2008) Grounds for movement: green school grounds as sites for promoting physical activity. Health Education Research. 23 (6).
Clarke, B. (2010) Family Kids and Youth, Playreport: International Summary of Research Results, published online, available at www.fairplayforchildren.org/pdf/1280152791.pdf.
Fjortoft, I. and Sageie, J. (2000) The natural environment as a playground for children: Landscape description and analysis of a natural playscape. Landscape and Urban Planning. 48
Greenman, J. (1993) It ain’t easy being green. Beginnings workshop. Child Care Information Exchange. 91: 336-337.
Louv, R. (2008) Last Child in the Woods and The Nature Principle. Algonquin Books of Chapel Hill.
Ihn, H. (1998) Analysis of perschool children’s equipment choices and play behaviors in outdoor environments .Early Childhood News, 10(4), 20-22.
Johnson, C. & Wardle,F. (2005) Play, Development and Early Education, Allyn and Bacon, Boston, MA. by Pearson Education.
Sutterby, J. A., & Frost, J. L. (2002) Making playgrounds fit for children and children fit on playgrounds. Young Children. 57 (3): 36-42.
Wardle, F, (2003) Introduction to early childhood education. A multidimensional approach to child-centered care and learning. Boston, MA: Allyn and Bacon.
