Οι στατιστικές δείχνουν ότι οι αυτοκτονίες παιδιών είναι πολύ λίγες. Ωστόσο, οι θάνατοι από αυτοκτονίες παιδιών συχνά δηλώνονται επίσημα ως ατυχήματα ή ακούσιοι θάνατοι. Επομένως, είναι πιθανό οι στατιστικές αυτές να μην ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα(Gray et al., 2014).
Οι θάνατοι παιδιών από αυτοκτονία μπορεί να είναι στατιστικά σπάνιοι, είναι όμως υπαρκτοί (Whalen et al., 2017). Εάν οι σκέψεις αυτοκτονίας δεν αντιμετωπίζονται όταν τα παιδιά είναι ακόμη μικρά, ο κίνδυνος αυτοκτονίας αυξάνεται καθώς μεγαλώνουν. Συνεπώς, είναι σημαντικό να εντοπίζονται τα σημάδια όσο το δυνατόν νωρίτερα, ώστε να μπορούν να λάβουν την κατάλληλη ψυχική θεραπεία (Wyman et al., 2009- Herba et al., 2007).
Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος αυτοκτονίας των παιδιών;
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα παιδιά δεν έχουν την αναπτυξιακή ωριμότητα για να αναπτύξουν αυτοκτονικές σκέψεις, καθώς έχουν ελλιπή αντίληψη του θανάτου. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι μέχρι την ηλικία των 9 ετών περίπου, πολλά παιδιά έχουν κατανοήσει σε βάθος τόσο τον θάνατο όσο και την αυτοκτονία (Tishler, 2007- Whalen et al., 2017- Shirley, 2020).
Ανεξάρτητα από το αν κατανοούν τις συνέπειες των πράξεών τους, τα παιδιά μπορεί να θεωρούν τον θάνατο ως μια επιλογή για να τερματίσουν τον συναισθηματικό τους πόνο, χωρίς να καταλαβαίνουν πλήρως την οριστικότητα των πράξεών τους (Tishler, 2007).
Προειδοποιητικά σημάδια
Τα άτομα που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν συνήθως εμφανίζουν προειδοποιητικά σημάδια. Επομένως, οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να αποτελεί προειδοποιητικό σημάδι:
- Αλλαγή στη συνήθη συμπεριφορά
- Παραμέληση προσωπικών ενδιαφερόντων ή δραστηριοτήτων που συνήθιζαν να απολαμβάνουν
- Έκφραση ή επίδειξη γενικής δυσαρέσκειας ή αδιαφορίας για όλες τις δραστηριότητες
- Σκέψεις ή ανησυχία για τον θάνατο
- Αύξηση των προβλημάτων στο σχολείο ή εμφάνιση άλλων προβλημάτων
(Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (CSP), 2008, σελ. 3, 114-116)
Συμπτώματα κατάθλιψης
- Μακροχρόνια θλίψη και/ή συχνό κλάμα
- Ανάπτυξη δυσκολιών συγκέντρωσης στο σχολείο
- Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που συνήθιζαν τους αρέσουν
- Αϋπνία ή συχνοί εφιάλτες
- Παράπονα για σωματικούς πόνους που δεν συνδέονται με εξακριβωμένη ασθένεια
- Άγχος και φοβίες
Φράσεις που υποδηλώνουν αυτοκτονικές σκέψεις ή σχέδια
- “Δεν είμαι ευτυχισμένος τις περισσότερες φορές… σκέφτομαι να πεθάνω”
- “Νομίζω ότι η μαμά έφυγε εξαιτίας μου… θα ήταν καλύτερα αν δεν ήμουν εδώ”
- “Μισώ τη ζωή μου. Θέλω να φύγω μακριά”.
(CSP, 2008, σελ. 3, 114-116)
Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για την αυτοκτονία
Όταν μιλάτε σε ένα παιδί για την αυτοκτονία:
- Ελέγξτε τη διάθεση του παιδιού στην αρχή της συζήτησης και παρατηρείστε τυχόν αλλαγές κατά τη διάρκεια της συζήτησης
- Μιλήστε αργά, αποφύγετε μια βιαστική συζήτηση
- Να έχετε επίγνωση της γλώσσας του σώματός τους καθώς και των όσων λένε
- Διατηρήστε έναν ανοιχτό, μη επικριτικό τόνο
- Χρησιμοποιήστε σαφή, άμεση γλώσσα
Εάν ένα παιδί που γνωρίζετε παρουσιάζει προειδοποιητικά σημάδια ή ανησυχείτε γενικά για αυτό, συζητήστε μαζί του:
- Πριν ξεκινήσετε τη συζήτηση, αποφασίστε πως θα διαχειριστείτε την κατάσταση. Θα προσφέρετε συνεχή υποστήριξη; Θα χρειαστεί να ενημερώσετε τον κηδεμόνα του ή να το συνδέσετε με υποστηρικτικές υπηρεσίες, όπως ο σχολικός σύμβουλος;
- Αναφέρετε τις ανησυχίες σας. “Παρατήρησα ότι τις προάλλες είπες ότι δεν θέλεις να είσαι εδώ επειδή η μαμά σου δεν ζει πια στο σπίτι. Φαίνεται ότι περνάς δύσκολα αυτό το διάστημα. Είσαι καλά;”
- Ακούστε την απάντησή του και εντοπίστε εκφράσεις κατηγορίας ή απελπισίας: “Εγώ φταίω που η μαμά έφυγε από το σπίτι” ή “Όχι… Δεν είμαι πραγματικά καλά…”.
- Δεν χρειάζεται να προσφέρετε λύσεις. Απλά ακούστε. Αν συνεχίσετε να ανησυχείτε αφού ακούσετε την απάντησή του, διερευνήστε περαιτέρω. Ρωτήστε το για την κατάσταση ή τα συναισθήματά του. Στη συνέχεια, αν εξακολουθείτε να ανησυχείτε ότι μπορεί να σκέφτεται την αυτοκτονία, ρωτήστε το ευθέως: “Ένιωσες ποτέ τόσο αναστατωμένος που θα ήθελες να πεθάνεις;” ή “Σκέφτεσαι να κάνεις κακό στον εαυτό σου; (CSP, 2008, σ. 35).
- Εάν ένα παιδί εκφράσει σκέψεις αυτοκτονίας, ενημερώστε τους φροντιστές του και διασφαλίστε ότι το παιδί θα λάβει θεραπευτική υποστήριξη.
Πολύ ανησυχητικά προειδοποιητικά σημάδια
Ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια απαιτούν πιο άμεση δράση από άλλα. Εάν παρατηρήσετε ένα παιδί να παρουσιάζει τα ακόλουθα προειδοποιητικά σημάδια, ειδοποιήστε τον φροντιστή του παιδιού κι απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό. Εάν πιστεύετε ότι ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι άμεσος, βεβαιωθείτε ότι το παιδί δεν θα μείνει μόνο του – παραμείνετε μαζί του μέχρι να βρεθεί με έναν πάροχο ψυχικής υγείας, φροντιστή ή άλλη επαφή:
- Μιλάει για το ότι θέλει να πεθάνει ή να αυτοκτονήσει και
- Ψάχνει τρόπο να αυτοκτονήσει ή έχει ήδη ένα σχέδιο
(American Association of Suicidology, 2018)
Παράγοντες κινδύνου
Ορισμένοι παράγοντες μπορούν να θέσουν τα παιδιά σε υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας από άλλα:
- Οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονίας, κατάθλιψης ή χρήσης ουσιών
- Προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας
- Κατάθλιψη, άγχος ή άλλη ψυχική ασθένεια
- Ελλιπής κατανόηση του θανάτου: αν ένα παιδί δεν κατανοεί τις συνέπειες των πράξεών του, μπορεί να είναι πιο πιθανό να πάρει θανάσιμες αποφάσεις, όπως για παράδειγμα να τρέξει σε δρόμο ταχείας κυκλοφορίας
- Αυτοτραυματισμός, όπως επαναλαμβανόμενη πρόκληση πληγών, δάγκωμα των νυχιών για να προκληθεί αιμορραγία ή πόνος
- Πρόσβαση σε μέσα αυτοκτονίας, όπως όπλα ή συνταγογραφούμενα φάρμακα
- Μαθησιακές δυσκολίες ή έλλειψη επιτυχίας στο σχολείο (το παιδί μπορεί να πιστεύει ότι είναι αποτυχημένο)
- Έκθεση σε σωματικό, συναισθηματικό ή σεξουαλικό τραύμα
- Ασταθές οικογενειακό περιβάλλον που προκύπτει από καταστάσεις όπως διαζύγιο, συχνές μετακινήσεις ή πολλαπλούς φροντιστές (το παιδί μπορεί να κατηγορεί τον εαυτό του για την κατάστασή του)
- Αρνητικές σχολικές εμπειρίες, όπως εκφοβισμός
- Σημαντικές πρόσφατες απώλειες, όπως ο θάνατος γονέα, στενού φίλου ή κατοικίδιου ζώου
(CSP, 2008, σελ. 64-79- Tishler, 2007- Whalen et al., 2017- Sheftall et al., 2016.)
Προστατευτικοί παράγοντες
Ορισμένοι παράγοντες ή περιστάσεις μπορούν να προφυλάξουν ένα παιδί από το να σκεφτεί την αυτοκτονία και να αυξήσουν την ανθεκτικότητά του:
- Θετικές σχέσεις με την οικογένεια, τους εκπαιδευτικούς, τους προπονητές, τους ανάδοχους γονείς, τους συνομηλίκους
- Θετική αυτοεκτίμηση
- Αισιόδοξη άποψη για το μέλλον
- Αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων και δεξιότητες αντιμετώπισης
- Ασφαλές και σίγουρο οικογενειακό περιβάλλον
- Θετική σχολική εμπειρία
- Ικανότητα να επικοινωνούν τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους στους άλλους
- Θετικές εμπειρίες ζωής
- Επιτυχία στο σχολείο, στον αθλητισμό ή σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες
(CSP, 2008, σελ. 48-57)
Πώς μπορεί να προληφθεί η αυτοκτονία στα παιδιά;
Οι θετικές σχέσεις στη ζωή ενός παιδιού παίζουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της ψυχικής του υγείας και στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας: ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και την ικανότητα να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της ζωής. Οποιοσδήποτε βρίσκεται στη ζωή ενός παιδιού μπορεί να εργαστεί για την οικοδόμηση της ανθεκτικότητάς του.
Στο σπίτι
Οι γονείς και τα άλλα μέλη της οικογένειας μπορούν να αναλάβουν δράση για την οικοδόμηση της ανθεκτικότητας στο παιδί αυτό, κάνοντας τα εξής:
- ακούγοντας ενεργά, κατανοώντας και επικυρώνοντας τα λεγόμενά τους
- διδάσκοντας στο παιδί ότι τα λάθη και τα προβλήματα είναι ευκαιρίες για να μάθει νέες δεξιότητες
- εντοπίζοντας και επιβεβαιώνοντας τα δυνατά σημεία ενός παιδιού
- ενθαρρύνοντας το παιδί να ζητά βοήθεια όταν χρειάζεται
(CSP, 2008, σελ. 90-91)
Στο σχολείο
Οι δάσκαλοι, οι σχολικοί σύμβουλοι, οι προπονητές και οι διευθυντές του σχολείου μπορούν όλοι να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των παιδιών με τα εξής μέσα:
- συζητώντας με τα παιδιά
- ελέγχοντας τα παιδιά
- αυξάνοντας την αυτοπεποίθηση των παιδιών και την εμπειρία της επιτυχίας, θέτοντας εφικτούς στόχους
- διδάσκοντας θετικές συμπεριφορές
- αντιδρώντας κατάλληλα μετά τον θάνατο ενός μαθητή
- πραγματοποιώντας ενημερωτικά προγράμματα πρόληψης της αυτοκτονίας
(CSP, 2008, σελ. 95-97- American Foundation for Suicide Prevention & Suicide Prevention Resource Center, 2018)
Η πρόληψη της αυτοκτονίας στα σχολεία είναι αποτελεσματική όταν περιλαμβάνει:
- την προαγωγή της ψυχικής υγείας που δίνει έμφαση σε δραστηριότητες που βασίζονται στη δύναμη, την ανθεκτικότητα και την αναζήτηση βοήθειας
- την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και του προσωπικού ώστε να εντοπίζουν σκέψεις αυτοκτονίας στα παιδιά
- την εύκολη πρόσβαση σε υποστήριξη ψυχικής υγείας στο σχολείο
- την εστιασμένη και συντονισμένη φροντίδα μετά από απόπειρες αυτοκτονίας ή συμπεριφορές που οδηγούν σε νοσηλεία
(School Mental Health Ontario, 2019)
Πηγές:
Tattered Teddies Handbook – An Interactive Handbook about the Awareness and Prevention of Suicide in Children
Small Talk – Preventing suicide in children workshop
This half-day workshop examines warning signs in a child and intervention strategies.
Little Cub- Preventing suicide in Indigenous children workshop
Little Cub is a one-day, discussion-based workshop examining suicide in Indigenous children and communities.
Reaching Young People – an UK site for ages 6-8 that offers support for children and teaches coping skills for healthy living.
Βιβλιογραφία:
American Association of Suicidology. (2018). Know the Warning Signs of Suicide. Retrieved from http://www.suicidology.org/resources/warning-signs
American Foundation for Suicide Prevention, & Suicide Prevention Resource Center. (2018). After a suicide: A toolkit for schools (2nd ed.). Waltham, MA: Education Development Center.
Centre for Suicide Prevention. (2008). Tattered Teddies: An interactive handbook about the awareness and prevention of suicide in children. Calgary: Centre for Suicide Prevention.
Centers for Disease Control and Prevention. (2016). Leading causes of death. Retrieved from https://www.cdc.gov/nchs/fastats/leading-causes-of-death.htm
Finzi, R., Ram, A., Shnit, D., Har-Even, D., Tyano, S., & Weizman, A. (2001). Depressive symptoms and suicidality in physically abused children. American Journal of Orthopsychiatry, 71(1), 98-107.
Gray, D., Coon, H., McGlade, E., Callor, W., Byrd, J., Viskochil, J., Bakian, A., Yurgelun-Todd, D., Grey, T. & McMahon, W. (2014). Comparative analysis of suicide, accidental and undetermined cause of death classification. Suicide and Life-Threatening Behaviors, 44(3), 304-316.
Herba, C., Ferdinand, R., van der Ende, J., & Verhulst, F. (2007). Long-term associations of childhood suicide ideation. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 46(11), 1473-1481.
School Mental Health Ontario. (2019). School Mental Health ASSIST: Life Promotion and Suicide Prevention Framework.Author. Retrieved form https://smho-smso.ca/wp-content/uploads/2019/09/Life-Promotion-and-Suicide-Prevention-Framework.pdf
Sheftall, A. H., Asti, L., Horowitz, L. M., Felts, A., Fontanella, C. A., Campo, J. V., & Bridge, J. A. (2016). Suicide in elementary school-aged children and early adolescents. Pediatrics, 138(4), e20160436.
Shirley, K. (2020). Reported trends in suicidality in children 10 and younger. Journal of Mental Health Counseling, 42(1), 47-62.
Statistics Canada. (2019). Table 13-10-0392-01 Deaths and age-specific mortality rates, by selected grouped causes, Canada, annual [CANSIM Database]. Retrieved February 12, 2020 from https://doi.org/10.25318/1310039401-eng
Tishler, C., Reiss, N. & Rhodes, A. (2007). Suicidal behavior in children younger than twelve: A diagnostic challenge for emergency department personnel. Academic Emergency Medicine, 14(9), 810-818.
Whalen, D., Luby, J. & Barch, D. (2017). Highlighting risk of suicide from a developmental perspective. Clinical Psychology Science and Practice, DOI: 10.1111/cpsp.12229.
Wyman, P., Gauderi, P., Schemeelk-Cone, K., Cross, W., Hendricks Brown, C., Sworts, L., West, J., Burke, K. & Nathan, J. (2009). Emotional triggers and psychopathology associated with suicidal ideation in young urban children with elevated aggressive-disruptive behavior. Journal of Abnormal Child Psychology, 37(7), 917-928.
