Από την Ηλέκτρα Κουτσούκου. Δρ. Δικαιωμάτων του Παιδιού
Μάρτιος 2021…«Δεν αντέχω να τα ξαναπώ, τα λέω και τα ξαναλέω, είστε όλοι κακοί που με ρωτάτε πάλι τα ίδια» είναι τα λόγια της ανήλικης Μ, που κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον οικείο της πρόσωπο και η υπόθεση, πλέον, έχει φτάσει στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο. Έχει απόλυτο δίκιο. Από τη στιγμή που εμπιστεύτηκε στη μητέρα της την κακοποίησή της έχει κληθεί να περιγράψει την παραβίαση που έχει υποστεί σε πολύωρες καταθέσεις, σε διαφορετικά πρόσωπα, σε διαφορετικές υπηρεσίες, για διαφορετικές διαδικασίες.
Καταθέσεις: Ξανά και Ξανά
Τα ανήλικα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στην Ελλάδα, καλούνται να μιλήσουν πολλές φορές, στην προανάκριση, στην ιατροδικαστική εξέταση, κατά την κύρια ανάκριση, κατά πραγματογνωμοσύνη, κατά την ακροαματική διαδικασία κ.α.. Οι χώροι στους οποίους γίνεται η εν λόγω εξέταση, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν είναι φιλικοί προς το παιδί, ενώ οι επαγγελματίες, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που ομολογουμένως καταβάλλουν, δεν έχουν εξειδικευθεί ή επιμορφωθεί σχετικά ως προς τον τρόπο προσέγγισης του παιδιού κατά την εξέταση. Η διαδικασία αυτή, η οποία μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια, αποδεικνύεται για τα παιδιά εξαιρετικά επώδυνη και επίπονη, και συχνά, ιδίως τα μικρότερα παιδιά, ξεσπούν σε κλάματα ή προσκολλώνται σε κάποιο οικείο τους πρόσωπο και δεν θέλουν να μιλήσουν καθόλου κατά την εξέταση. Τα μεγαλύτερα παιδιά συχνά αντιδρούν, κουράζονται και έχουν «άρνηση» να πουν και να θυμηθούν πάλι μια τόσο δυσάρεστη εμπειρία.
Για την αποφυγή τούτης της δευτερογενούς θυματοποίησης, το Συμβούλιο της Ευρώπης, εξέδωσε το 2010, τις «Κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για μια φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη»,[1] για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών στο πλαίσιο δικαστικών και εξωδικαστικών διαδικασιών. Εξάλλου και η Σύμβαση του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΔΣΔΠ), που κυρώθηκε με το Ν. 2101/1992 (ΦΕΚ 192 Α’/2-12-92), κατοχυρώνει το δικαίωμα του παιδιού σε προστασία από κάθε μορφή βίας, κακοποίησης ή εκμετάλλευσης και θεσπίζει την υποχρέωση των Συμβαλλόμενων Κρατών να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά και διοικητικά μέτρα για την προστασία των παιδιών αλλά και για τη φροντίδα των θυμάτων.[2]
Προκειμένου να προσαρμοστεί η νομοθεσία με την κατεύθυνση της ΔΣΔΠ, έχουν θεσμοθετηθεί εξειδικευμένες δομές για την εξέταση των ανήλικων θυμάτων κακοποίησης, ώστε να διασφαλιστεί η αξιοπιστία μιας δικανικής εξέτασης (forensic interview) και να επιβαρύνονται οι ανήλικοι, όσο γίνεται λιγότερο, από τη διαδικασία της κατάθεσης.
Τα Σπίτια του Παιδιού
Οι χώροι αυτοί, τα Σπίτια του Παιδιού, είναι χώροι εκτός των Δικαστηρίων, κατάλληλα διαμορφωμένοι για τη δικανική συνέντευξη του παιδιού, όπου η εν λόγω συνέντευξη διενεργείται από επαγγελματίες με επαρκή και εξειδικευμένη εκπαίδευση, σε σωστές συνθήκες, με τη χρήση της τεχνολογίας, αλλά και τεχνικών και πρωτοκόλλων που κατοχυρώνονται από την έρευνα και την κλινική εμπειρία, για τη διασφάλιση της εγκυρότητας της δικανικής κρίσης και την προστασία των παιδιών από δευτερογενή θυματοποίηση. Στην ουσία, στον ίδιο χώρο, λαμβάνει χώρα η συνδρομή των προανακριτικών, ανακριτικών, εισαγγελικών και δικαστικών αρχών, συνολική, δηλαδή, μεταχείριση, για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου επανατραυματισμού των παιδιών και τη διασφάλιση της μέγιστης εγκυρότητας της δικανικής κρίσης, ενώ η συνέντευξη καταγράφεται ώστε να αξιοποιηθεί κατά τη διάρκεια της δικαστικής εξέλιξης της υπόθεσης.
Το «πρότυπο» Σπίτι του Παιδιού στην Ισλανδία
Ενδεικτικά, στην Ισλανδία, το «Σπίτι του Παιδιού» (Barnahus) του Ρέικιαβικ, που λειτουργεί ήδη από το 1998[3], συμπεριλαμβάνει σε μία «στέγη» όλες τις διαδικασίες από τις οποίες «περνάει» το παιδί, προκειμένου να ολοκληρωθεί η κατάθεση και να σχηματιστεί πλήρης εικόνα για τη διενέργεια εκδίκασης της υπόθεσης.
Στην Ευρώπη, εξειδικευμένες δομές που βασίστηκαν στο ίδιο μοντέλο με της Ισλανδίας, λειτουργούν στη Σουηδία από το 2005, στη Νορβηγία από το 2007, και στη Δανία και τη Φινλανδία από το 2011. Σε άλλες χώρες, όπως στην Κροατία, Λετονία, Λιθουανία, Τουρκία, Πορτογαλία, Κύπρο και τη Βουλγαρία, ανάλογες δομές λειτουργούν ήδη ή βρίσκονται υπό λειτουργία. Στις Η.Π.Α. λειτουργούν περίπου 800 Κέντρα Συνηγορίας Παιδιού (Child Advocacy Centers) υπό την αιγίδα της National Children’s Alliance, είτε του κυβερνητικού είτε του μη κυβερνητικού τομέα, σε συνεργασία με όλες τις συνεργαζόμενες διεπιστημονικές υπηρεσίες.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα με τον Ν. 4478/2017 (ΦΕΚ 91Α΄/23-06-17), συστήθηκαν τα Αυτοτελή Γραφεία Προστασίας Ανήλικων Θυμάτων «Σπίτι του Παιδιού», -κατά το πρότυπο των Children’s Advocacy Centers -αρχικά στις Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής (ΥΕΑ&ΚΑ) Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Πατρών και Ηρακλείου και στη συνέχεια, με το άρθρο 35 του ν. 4640/2019 (ΦΕΚ 190 Α’ /30-11-19) απέκτησαν αυτοτέλεια.
Με την ΥΑ7320/2019 (ΦΕΚ 2238 Β’/10-6-19) ρυθμίστηκαν τα θέματα λειτουργίας τους και θεσμοθετήθηκε η εφαρμογή του πρωτοκόλλου δικανικής εξέτασης ανηλίκων του ΚΕΣΑΘΕΑ.
Το εν λόγω πρωτόκολλο είναι αυστηρά δομημένο, καθώς αποτελείται από τρία συγκεκριμένα στάδια με επιμέρους υποστάδια στο κάθε στάδιο, τα οποία δομούνται ως εξής:
- Προετοιμασία / Χτίσιμο της σχέσης
Η γνωριμία με τον επαγγελματία
Η εγκαθίδρυση ενός υποστηρικτικού κλίματος
Οι κανόνες της συνέντευξης
Η εξάσκηση στην ελεύθερη αφήγηση
Η οικογένεια - Διεξαγωγή του ουσιαστικού μέρους της συνέντευξης
Μετάβαση στο ουσιώδες θέμα
Ελεύθερη αφήγηση των γεγονότων
Στοχευμένες ερωτήσεις για εμπλουτισμό των πληροφοριών - Κλείσιμο της συνέντευξης
Συνόψιση αυτών που αναφέρθηκαν από τον ανήλικο
Ηθική επιβράβευση – Ευχαριστίες
Ενημέρωση για το τι πρόκειται να ακολουθήσει
Αναζήτηση έμπιστων προσώπων
Παρότρυνση και ενθάρρυνση για μια ακόμα επικοινωνία ή συνάντηση
Απευαισθητοποίηση – αποφόρτιση.[4]
Ωστόσο, παρά την αναγκαιότητα των Σπιτιών του Παιδιού, όπως αναδείχθηκε παραπάνω, μέχρι αυτή τη στιγμή ούτε ένα από τα 5 προβλεπόμενα από το νόμο Αυτοτελή Γραφεία Προστασίας Ανήλικων Θυμάτων «Σπίτι του Παιδιού» δεν λειτουργεί. Ευελπιστούμε, με το σχετικό νομοσχέδιο που αναμένεται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, για τη δημιουργία μιας μορφής Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου, το οποίο και θα στεγάσει διοικητικά τα Σπίτια του Παιδιού, να είμαστε σε θέση να μιλάμε σύντομα στη χώρα μας για μια Δικαιοσύνη Φιλική προς τα Παιδιά.
[1] Βλ. σχετικά https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-2015-child-friendly-justice-professionals-summary_el.pdf
[2] Βλ γενικά Η. Κουτσούκου, Η νομική προστασία του παιδιού στην Ελλάδα, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2013.
[3] https://entk.ee/the-child-protection-in-iceland-big-steps-of-a-small-country/
[4] https://www.e-nomothesia.gr/kat-dikasteria-dikaiosune/upourgike-apophase-7320-2019-phek-2238b-10-6-2019.html
