Στο άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού δίνεται έμφαση στο δικαίωμα των ανηλίκων να εκφράζουν τις απόψεις τους, ανάλογα πάντα με την ηλικία τους και το βαθμό της ωριμότητας τους (αρ.12, παρ.1), σε οποιοδήποτε ζήτημα το αφορά, χωρίς να τίθεται ως προϋπόθεση η κίνηση κάποιας διαδικασίας, όπως για παράδειγμα στο σχολικό του περιβάλλον. Παράλληλα, κατοχυρώνεται και διασφαλίζεται το δικαίωμα κάθε παιδιού/ανήλικου, να «ακούγεται» και να «εισακούγεται», να υπολογίζεται δηλαδή η άποψη του, η γνώμη του, τα λεγόμενα του.
Για πρώτη φορά και στη χώρα μας, σε υπερεθνικό επίπεδο, αναγνωρίζεται το παιδί ως αυτόνομο και αυτόβουλο, ως ύπαρξη που δικαιούται να συναποφασίζει για τις πράξεις που το αφορούν και για το μέλλον του. Όχι σα μικρογραφία του ενήλικου, που αναμένει την ενηλικίωση του για να έχει άποψη και να συμμετέχει στις αποφάσεις που το αφορούν. Παράλληλα, το άρθρο 12 διασφαλίζει στα παιδιά τη δυνατότητα να εκφράζουν απόψεις ως ατομική αλλά και ως συλλογική οντότητα, σε διάφορα ζητήματα που τα αφορούν, όπως στον αθλητισμό, στη διαμόρφωση των συνθηκών εκπαίδευσης, στη διαμόρφωση πλαισίου ιδρυματικής προστασίας, κ.ά..
Η εφαρμογή του άρθρου 12 της ΔΣΔΠ και η υιοθέτηση του τρίτου πρόσθετου προαιρετικού πρωτοκόλλου της, που αφορά στη διαδικασία αναφορών, αποτελεί μία θεμελιώδους σημασίας εξέλιξη. Και για αυτό γιατί, το πρωτόκολλο αυτό καινοτομεί ως προς το σύστημα αναφορών για παραβιάσεις των δικαιωμάτων του παιδιού ορίζοντας πως τα παιδιά, ατομικά, χωριστά δηλαδή το κάθε παιδί, έχει δικαίωμα να υποβάλει αναφορά απευθείας στην Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όταν παραβιάζονται τα δικαιώματα του, έτσι όπως κατοχυρώνονται στη Σύμβαση. Η υιοθέτηση του πρωτοκόλλου καθιστά σαφές ότι το παιδί, όπως και ένας ενήλικας, έχει πρόσβαση στη δικαιοσύνη, σε διεθνές επίπεδο, όταν κάποιο από τα κατοχυρωμένα δικαιώματα του καταπατάται. (https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-11-d&chapter=4)
Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού διευκρινίζει πως κάθε παιδί, μεγαλύτερης αλλά και μικρότερης ηλικίας, έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή διευκρινίζει πως ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά «μπορούν να κάνουν επιλογές, να εκφράζουν τα συναισθήματα τους και τις επιθυμίες τους», με τον δικό τους τρόπο. Για αυτό ακριβώς και παρακινεί τα Κράτη που την αποδέχονται και την εφαρμόζουν, να τα ενθαρρύνει να εκφράζουν τις απόψεις του.
Στην ελληνική νομοθεσία η γνώμη του παιδιού προβλέπεται νομοθετικά, πολύ συχνά. Ενδεικτικό είναι πως σύμφωνα με τον Ποινικό μας Κώδικα, οι ανήλικοι κάτω των 13 ετών μπορούν να υποβάλλουν έγκληση μέσω του νόμιμου αντιπροσώπου τους, ενώ ανήλικοι άνω των 13 ετών, μπορούν να την υποβάλλουν και οι ίδιοι, χωρίς νόμιμο αντιπρόσωπο.
Τα δικαιώματα του παιδιού, όπως αυτά κατοχυρώνονται στη ΔΣΔΠ θα πρέπει να γίνονται γνωστά στα παιδιά. Οι τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας που απαντούν σε παιδιά, θα πρέπει να είναι σε θέση να τα ενημερώνουν για αυτά τους τα δικαιώματα. Το ίδιο θα πρέπει να γίνεται γνωστό και σε όλους όσοι εκπαιδεύουν, προπονούν, φροντίζουν ή/και εργάζονται κοντά σε παιδιά. Οι επαγγελματίες που καλούν στη ΓΡΑΜΜΗ ΕΛΙΖΑ 10454, θα μπορούν να ενημερώνονται από τους συμβούλους της Γραμμής για τα δικαιώματα που πλέον κατοχυρωμένα έχουν τα παιδιά, έτσι ώστε σε οποιοδήποτε ζήτημα πρόληψης, παρέμβασης ή διαχείριση περιστατικού με υποψία κακοποίησης ή παραμέλησης παιδιού, να συνυπολογίζονται στην αντιμετώπιση του.
Ηλέκτρα Κουτσούκου
Δρ. Δικαιωμάτων του Παιδιού, νομικός, Συντονίστρια και Επόπτρια της ΓΡΑΜΜΗΣ ΕΛΙΖΑ 10454
