Η ενσυναίσθηση ως έννοια έχει κερδίσει χώρο στην ψυχολογία και όλες τις κοινωνικές επιστήμες και όχι αδίκως. Είναι ο πυρήνας της εξέλιξής μας και απαραίτητη δεξιότητα για να μάθουμε στα παιδιά μας.
Τί είναι όμως η ενσυναίσθηση ;
Οι Jason Cowell και Jean Decety (2014) ξεχώρισαν την ενσυναίσθηση σε 3 διαφορετικές διεργασίες που συχνά μπερδεύουμε και τις χρησιμοποιούμε όλες μαζί:
- Συναισθηματικό μοίρασμα– είναι η διεργασία κατά την οποία νιώθουμε δυσφορία όταν παρακολουθούμε κάποιον άλλον να βιώνει δυσφορία.
- Ευαισθητοποιημένη ανησυχία– είναι το κίνητρο που έχουμε να φροντίσουμε τους άλλους όταν περνάνε μια δυσκολία
- Εναλλαγή προοπτικής– η ικανότητα που μπορώ συνειδητά να μπω στη θέση ενός άλλου ανθρώπου και να νιώσω αυτό που νιώθει ή σκέφτεται.
Από πότε είναι ικανό το παιδί μου να νιώσει ενσυναίσθηση για τον διπλανό του;
Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά είναι ικανά να δείξουν σημάδια ενσυναίσθησης από 8-10 μηνών, γι’ αυτό και μπορεί να δούμε ένα μωρό να κλαίει όταν ακούει ένα άλλο μωρό να κλαίει. Πιο ώριμες μορφές ενσυναίσθησης, ωστόσο παρατηρούμε από τα 2,5 έτη και έπειτα, όπου το παιδί μπορεί να δείξει ενδιαφέρον όταν βρεθεί μπροστά σε μια κρίση, όπως για παράδειγμα να βοηθήσει κάποιο άλλο παιδάκι που χτύπησε στην παιδική χαρά. Παρόλα αυτά η ενσυναίσθηση είναι ένα χαρακτηριστικό, το οποίο μαθαίνεται στα παιδιά και απαιτεί επένδυση χρόνου από τους γονείς στα παιδιά.
Γιατί είναι σημαντικό το παιδί μου να έχει ενσυναίσθηση;
Οι έρευνες μας δείχνουν ότι όταν τα μικρά παιδιά μπορούν να μπουν στην προοπτική ενός άλλου ανθρώπου και το εφαρμόζουν στη συναναστροφή τους με αυτούς, είναι πιο πιθανό να είναι πιο επιτυχημένα σε κοινωνικά περιβάλλοντα (σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες), καθώς και κοινωνικά περισσότερο αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους. Επίσης, έρευνες δείχνουν και πάλι ότι τα σχολεία που ενισχύουν την ενσυναίσθηση στους μαθητές μέσω του στοιχείου της πολυπολυτισμικότητας συνδέονται με υψηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών και αυξημένα επίπεδα ευτυχίας (Chang and Le 2011 ).
Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να αναπτύξει ενσυναίσθηση;
- Εμείς πρώτοι ως πρότυπο
Όπως λέμε κάθε φορά, τα παιδιά συνήθως μαθαίνουν από αυτά που βλέπουν εμάς να κάνουμε παρά από αυτά που τους λέμε να κάνουν. Γίνετε εσείς με τη συμπεριφορά σας μοντέλο που νοιάζεται για τον απέναντί του. Αυτό ξεκινάει πρώτα από τη σχέση μας με τα παιδιά μας. Όταν εσείς σε μια διαφωνία δείξετε στο παιδί σας ότι μπαίνετε στη θέση του, δεν το κρίνετε και κάνετε ό,τι μπορείτε για να καταλάβετε αυτό που σας λέει ότι νιώθει, έχετε κάνει τα πρώτα σημαντικά βήματα στο να εμφυσήσετε στο παιδί σας την ενσυναίσθηση. Βοηθήστε το παιδί σας να ονοματίσει για παράδειγμα ένα δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει και συζητήστε μαζί του.
- Βοηθήστε το να καταλάβει κι άλλες προοπτικές πέρα από τη δική του
Μέσα από την καθημερινότητα, αλλά κυρίως μέσα από το παιχνίδι και τα παραμύθια, μας δίνονται ευκαιρίες να συζητήσουμε με τα παιδιά μας, να τα ρωτήσουμε για παράδειγμα «Πώς νομίζεις ότι νιώθει τώρα αυτός ο ήρωας;», ή «Γιατί λες να νιώθει έτσι;». Με αυτόν τον τρόπο, από πολύ νωρίς, του μαθαίνουμε ότι υπάρχουν κι άλλες οπτικές γωνίες για να δει κάποιος μια κατάσταση πέρα από τη δική μας και αναπτύσσουμε τον μηχανισμό επίλυσης προβλημάτων παροτρύνοντας το να βρει λύσεις.
- Μάθετε μαζί τους «συναισθηματικές λέξεις»
Πολλές φορές τα παιδιά, ειδικά σε πιο μικρές ηλικίες, δεν έχουν το λεξιλόγιο που χρειάζεται για να εκφράσουν ό,τι νιώθουν. Τα συναισθήματα που τα κατακλύζουν είναι πολλά και μεγάλα και δυσκολεύονται να τα ξεχωρίσουν, πόσο μάλλον να τα ονοματίσουν. Αν τους παρέχουμε ένα πλούσιο λεξιλόγιο συναισθημάτων, τότε θα έχουν στη φαρέτρα τους μια πληθώρα λέξεων και εννοιών που θα τα βοηθήσει να μπορούν με σαφήνεια να περιγράψουν πώς νιώθουν. Όπως μαθαίνουμε, δηλαδή, στα παιδιά μας από πολύ μικρά τα σχήματα και τα χρώματα, τους μαθαίνουμε και συναισθηματικούς όρους.
- Εκπαιδεύστε τα στην αναγνώριση μη λεκτικών συνθημάτων
Με κάρτες που απεικονίζουν διαφόρων ειδών αντιδράσεις ή ακόμα και με πρότυπο εμάς ή με αγαπημένους ήρωές τους, βοηθήστε τα παιδιά σας να αποκωδικοποιούν τι μπορεί να νιώθει ο άλλος ακόμα και χωρίς να το εκφράσει.
- Συνδέστε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά
Δείχνω στο παιδί μου με απλά λόγια πώς ένα συναίσθημα, πυροδοτεί μια σκέψη και αυτή με την σειρά της μια πράξη. Για παράδειγμα «Ο Γιάννης νιώθει λύπη, επειδή ο Πάνος του πήρε το παιχνίδι του. ΤΙ θα βοηθούσε τον Γιάννη να νιώσει καλύτερα;».
- Αδράξτε ευκαιρίες συζήτησης για να δημιουργήσετε ταύτιση με τους άλλους
Στο πλαίσιο μιας ολλανδική έρευνας με παιδιά δημοτικού, τους παρουσίασαν κάποια υποθετικά σενάρια σε σχέση με το σχολείο. Τους είπαν «φανταστείτε ότι είναι η σειρά του συμμαθητή σας να μαζέψει την τάξη, αλλά θέλει να φύγει νωρίς επειδή είναι η μητέρα του άρρωστη σπίτι και ζητάει τη βοήθειά σας. Θα τον βοηθούσατε;». Στο ένα σενάριο που δόθηκε στα παιδιά τους είπαν ότι το παιδί που ζητάει βοήθεια είναι φίλος τους και στο άλλο σενάριο ότι δεν είναι φίλος. Αυτή η μεταβλητή φάνηκε να έχει στατιστική σημασία, αφού τα παιδιά εξέφρασαν λιγότερη προθυμία να βοηθήσουν τον συμμαθητή στο σενάριο που δεν ήταν φίλοι. Έπειτα οι ερευνητές προσέθεσαν άλλη μια μεταβλητή. Αντί να ρωτήσουν απευθείας τα παιδιά αν θα βοηθούσαν ή όχι τον συμμαθητή τους, τους ζήτησαν να αξιολογήσουν πόσο λυπημένος ή αναστατωμένος φαίνεται ο συμμαθητής τους. Το αποτέλεσμα; Έχοντας αξιολογήσει το συναίσθημα πρώτα, τα παιδιά δεν έδειξαν μεγαλύτερη προθυμία να βοηθήσουν τον συμμαθητή τους είτε ήταν είτε δεν ήταν φίλοι. Η αναγνώριση του συναισθήματος του συμμαθητή, τους ήταν αρκετή για να επηρεάσει την απόφασή τους για προσφορά βοήθειας.
- Βοηθήστε τα να δουν ότι έχουν περισσότερα κοινά και με άλλους ανθρώπους διαφορετικούς από τα ίδια
Οι έρευνες δείχνουν ότι μας είναι πιο εύκολο να συναισθανθούμε την δυσκολία κάποιου που έχει πιο πολλά κοινά με εμάς. Ένας πολύ καλός τρόπος για να ενθαρρύνουμε την ενσυναίσθηση στα παιδιά μας είναι να τους μάθουμε να αναγνωρίζουν τι έχουν κοινό με τους άλλους ανθρώπους. Ένας ακόμη τρόπος που μπορεί να βοηθήσει σε αυτό είναι να γνωρίζουν τα παιδιά μας ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και να μαθαίνουν πώς είναι η ζωή και σε άλλα μέρη. Πολυάριθμες έρευνες μας έχουν αποδείξει ότι οι ρατσιστικές προκαταλήψεις προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από την ελάχιστη επαφή που έχουμε με ανθρώπους που δεν είναι «σαν και εμάς».
Αν έπρεπε να περιγράψω την ενσυναίσθηση με μια πρόταση θα ήταν:
« Δεν είσαι μόνος και θέλω να καταλάβω πώς είναι να νιώθεις όπως εσύ τώρα».
Είναι ένα σημαντικό βήμα για να χτίσουμε έναν καλύτερο κόσμο για τα παιδιά μας, με τα παιδιά μας… Μαζί! Γιατί στο μαζί κρύβεται το μυστικό.
Έττυ Βαρούχ, Σύμβουλος ψυχικής υγείας- ψυχοθεραπεύτρια, Associate member of American Psychological Association, Γραμμή Ελίζα 10454
